Zomergasten 2024

Adriaan van Dis presenteert het nieuwe seizoen van Zomergasten. De 77-jarige Van Dis volgt daarmee Theo Maassen op. Het programma start zondag 21 juli.

Dat is goed nieuws. Van Dis is naast een degelijk schrijver ook een goede interviewer. Hij spreekt zijn talen, is op de hoogte van de actualiteit en heeft humor.

Gilead

De afgelopen weken heb ik het boek Gilead van Marilynne Robinson gelezen. Al eerder had ik dit boek ter hand genomen. Maar dankzij de Boekenclub van het Nederlands Dagblad heb ik Gilead nogmaals gelezen.

Het boek is een lange brief, een soort dagboek van de hoofdpersoon, John Ames. Net als zijn vader en grootvader is Ames predikant geworden. Een roeping. De brief stuurt hij aan zijn zoon, om hem iets mee te geven, maar ook om iets van zijn eigen leven te vertellen.

Dat het nodig is, komt niet alleen door de leeftijd van Ames (hij is 77) en de aangekondigde dood. Minstens net zo belangrijk is dat de kleine jongen nog maar 7 jaar is. Ames is een oude vader, en ook daarover legt hij rekenschap af. Daarnaast is er de verhaallijn met die andere John Ames, de zoon van Ames' collega Boughton. Deze John Ames Boughton wordt Jack genoemd.

Gilead is een heel pastoraal boek. Dat is natuurlijk de corebusiness van een dominee. Maar ook in het contact tussen een vader en een zoon, tussen een 'peetvader' en zijn 'petekind'. Dat het zo'n liefdevol boek was, herinnerde ik me niet meer.

Het boek voor de maanden mei en juni is Etty Hillesum: Het verhaal van haar leven geschreven door Judith Koelemeijer.

Excelsior

Vanavond speelt Excelsior tegen NEC in de Eredivisie. Excelsior is een ploeg uit de wijk Kralingen in Rotterdam.

Het is ongetwijfeld toeval dat de Rotterdammers spelen op de avond van 6 mei 2024. Vandaag precies 22 jaar geleden werd Pim Fortuyn vermoord door Volkert van der Graaf. Fortuyn woonde en werkte in Rotterdam; tot aan zijn dood was hij gemeenteraadslid in zijn stad namens Leefbaar Rotterdam. Hij stond bovenaan in de peilingen bij de Tweede Kamerverkiezingen, die half mei gehouden werden.

Behalve opkomend politicus, was Fortuyn vooral socioloog. En schrijver/columnist. Zijn boek De Puinhopen Van Acht Jaar Paars gold als zijn verkiezingsprogramma. Los wat je van Fortuyn vindt (of vond), is het jammer dat hij nooit zijn plannen heeft kunnen omzetten in daden.

Kamp Erika

Wie waren de mannen die gevangen zaten in het bijna vergeten kamp Erika, in de bossen bij Ommen? En wat hebben ze daar meegemaakt? Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen er zo'n 7000 voornamelijk niet-Joodse mannen terecht in dit extreem gewelddadige Duitse concentratiekamp in Overijssel. Toch is de herinnering aan kamp Erika uit het collectieve geheugen verdwenen.

Er zijn meer vergeten kampen. Journalist in ruste Niek van der Oord schreef bijvoorbeeld Jodenkampen, dat in 2003 verscheen. Hij beschrijft daarin de geschiedenis van de kampen Blesdijke, Diever, Elsloo, Vledder en Fochteloo.

Een aangrijpende kroniek, maar wel van belang. Hoe meer we van dit soort kampen weten, hoe lastiger het is om die oorlog te vergeten.

En wat betreft Kamp Erika, een zoekopdracht naar mijn familienaam leverde al twee resultaten op. Of dat familie was, is een aanleiding om naar die namen op zoek te gaan.

Ben Ali Libi

Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord,

staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord,

dus keek ik er met verwondering naar:

Ben Ali Libi. Goochelaar.

Met een lach en een smoes en een goocheldoos

en een alibi dat-ie zorgvuldig koos,

scharrelde hij de kost bij elkaar:

Ben Ali Libi, de goochelaar.

Toen vonden de vrienden van de Weduwe Rost

dat Nederland nodig moest worden verlost

van het wereldwijd joods-bolsjewistisch gevaar.

Ze bedoelden natuurlijk die goochelaar.

Wie zo dikwijls een duif of een bloem had verstopt,

kon zichzelf niet verstoppen, toen er hard werd geklopt.

Er stond al een overvalwagen klaar

voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

In ’t concentratiekamp heeft hij misschien

zijn aardigste trucs nog wel eens laten zien

met een lach en een smoes, een misleidend gebaar,

Ben Ali Libi, de goochelaar.

En altijd als ik een schreeuwer zie

met een alternatief voor de democratie,

denk ik: jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar

voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

Voor Ben Ali Libi, de kleine schlemiel,

hij ruste in vrede, God hebbe zijn ziel.

Bron: Kortweg Brussels

Strijd is klaar

Gisteren was het 30 april. Die dag in 1945 benam Adolf Hitler zichzelf van zijn leven, net als Eva Braun. Met haar was de Führer een dag eerder in het huwelijk getreden. In zijn eigen bunker, want het Derde Rijk was al behoorlijk aan het ineenstorten.

Behalve politicus, staatsman en schilder, was Hitler ook schrijver. De Oostenrijker schrijft Mein Kampf (Mijn Strijd) in de gevangenis, waar hij een straf uitzit voor een mislukte staatsgreep in 1923.

In Mein Kampf schrijft Hitler over zijn ideologie en presenteert hij zich als leider van extreemrechts. Hij beschrijft zijn leven en vertelt over zijn jeugd, zijn ‘bekering’ tot antisemiet (iemand die Joden haat) en zijn tijd als soldaat in de Eerste Wereldoorlog.

Hij gaat tekeer tegen het Verdrag van Versailles en de herstelbetalingen die Duitsland vanwege het verdrag moet doen. Hij gelooft niet in de parlementaire democratie. Ook staat Mein Kampf vol met racistische ideeën en haat tegen Joden en communisten.

Hitler schrijft in Mein Kampf veel over de toekomst van Duitsland. Hij wil meer grondgebied voor Duitsland in Oost-Europa en hij wil de Joden uit Duitsland weg hebben, omdat ze volgens hem het voortbestaan van het Duitse volk bedreigen. In Mein Kampf staan niet de plannen voor de latere massamoord tijdens de Tweede Wereldoorlog (de Holocaust), maar het laat wel zien dat zijn Jodenhaat al vroeg bestaat.

Het boek is een verboden boek, je mag het niet kopen. Tenzij je de wetenschappelijke editie koopt, waarin behalve de tekst van Mein Kampf ook commentaar en context worden gegeven. In 2018 verscheen een Nederlandse versie van de wetenschaps-editie van Mijn Strijd.

Kamp Amersfoort

Kamp Amersfoort speelde een grotere rol bij de Holocaust dan tot nu toe werd gedacht. Zo vonden via het doorgangskamp bij Leusden, aan de zuidkant van Amersfoort, wel degelijk directe deportaties plaats naar concentratiekampen in het oosten.

Dat blijkt uit het boek Het vergeten verhaal van de Joodse gevangenen van Kamp Amersfoort van onderzoeker Amanda Kluveld (Universiteit Maastricht).

Ik denk bij dit bericht aan Rudi Jansz, de vader van schrijver en muzikant Ernst Jansz. Rudi, geboren en getogen in Batavia (Nederlands-Indië), kwam vlak voor de oorlog naar het moederland om te studeren. De oorlog brak uit en Rudi ging in het verzet.

Maar op een slechte dag ging het fout. Rudi werd opgepakt en kwam in Kamp Amersfoort terecht. Hij overleefde het kamp, maar het kamp overleefde hem niet. Zo'n twee decennia na de oorlog kwam het concentratiekampsyndroom als een boemerang bij hem terug.

Zoon Ernst schrijft er uitgebreid over in zijn boeken De Overkant, Molenbeekstraat en De Neerkant. Ingrijpend, indrukwekkend hoe het trauma uit dit kamp haar effect hadden op Rudi, zijn geestelijke en lichamelijke gezondheid, en op het gezin Jansz.

Ernst maakt bij zijn boeken ook altijd een cd, een soort soundtrack. Bij het boek Molenbeekstraat schreef hij het lied De ballade van Nina bobo, met daarin dit couplet:

zij trouwden en de oorlog kwam

met onderdrukking en geweld

en wie de vrijheid ernstig nam

werd ongewild een held

zij is zijn gangen nagegaan

tot aan kamp Amersfoort

zij heeft er aan de poort gestaan

van haar geliefde niets gehoord

Het lied zit al dagen in mijn hoofd. Zeker met de herdenking van 4 mei en Bevrijdingsdag van een dag later in het vooruitzicht.