De overkant - boek en cd

Ernst Jansz in een zanger die schrijft. In zijn geval geen onverdienstelijke combinatie. De laatste jaren combineert hij elk boek met een gelijknamige cd. Die geluidsopnames zijn dan ook in het betreffende boek te vinden.

Bij De Overkant was dat nog niet het geval. Dat de cd in het boek terug te vinden is.

Maar de titel is wel voor zowel de cd als het boek. Eerder had ik het al over het boek; zo'n anderhalf decennium na het verschijnen van het boek, verscheen de gelijknamige solo-cd van Jansz. Zijn eerste onder eigen naam.

De eerste editie van de cd De Overkant verscheen in 1999. De bijbehorende theatertournee werd indertijd verschoven, omdat de reünie van Doe Maar de nodige voorbereidingen vroeg. Zestien liedjes, waarvan twee in het Maleis (Tessa en Ala-Hi). De thematiek volgde op het gelijknamige boek.

Jansz werd bijgestaan door bekende namen. Jan Hendriks, gitarist van Doe Maar, speelde gitaar en tekende voor de productie van de cd. Huib Schreurs speelde mondharmonica en verzorgde de derde stem - hij was collega in CCC Inc., en later ook onder meer directeur van Paradiso.

Actrice Jaloe Maat is te horen in het liedje Isis. Zij speelde in onder meer de film Jan Rap en z'n maat; in 1997 trouwde zij met Jansz. Henny Vrienten, bassist van Doe Maar, was verantwoordelijk voor de filmmuziek in 'Jan Rap'.

Twee jaar later verscheen De Overkant opnieuw. Deze keer was de blauwe hoes vervangen door een rode, en was de soms extra ruimte tussen nummers weggeknipt. In de tussenliggende periode had Doe Maar een succesvolle reünie achter de rug (een goude plaat met Klaar, en liefst zestien uitverkochte concerten in Ahoy). Ook had Jansz het liedje Mooie Schoenen geschreven voor de film De zwarte meteoor.

Die film was gebaseerd op het gelijknamige boek van sportpresentator Tom Egbers over Steve Mokone, eerste zwarte speler in het Nederlands betaald voetbal, die bij Heracles Almelo terecht komt.

Zomaar wat opmerkingen over de cd De Overkant van Ernst Jansz. Hier valt nog meer over te vertellen en te schrijven. Maar dat voor een ander moment.

De overkant

Het boek De Overkant van Ernst Jansz is misschien wel het boek dat het meeste indruk op mij heeft gemaakt. Ik kwam het boek in 2000 tegen in een vierde druk (wat de eerste druk als Reprise Literair) was. Een slimme zet van uitgeverij In de Knipscheer: dat jaar kwam Doe Maar voor het eerst weer bij elkaar, en laat Jansz nou de oprichter zijn van dat bandje.

Enfin.

De eerste druk verscheen in 1985, een jaar nadat Doe Maar uit elkaar was gegaan wegens te groot succes. In 1983 al verscheen Jansz' literaire debuut, Gideons Droom. Zowel Gideons Droom als De Overkant heeft Nederlands-Indië/Indonesië als onderwerp.

Ernst maakt in De Overkant een portret van zijn vader Rudi, die vlak voor de Tweede Wereldoorlog in Nederland komt studeren, in het verzet komt en daardoor wordt opgepakt en gevangen in Kamp Amersfoort, en na de oorlog een concentratiekampsyndroom ontwikkelt.

Dat portret bestaat uit drie delen: het eerste deel bestaat uit brieven aan hem in Holland vanuit het vooroorlogse Batavia, het middelgedeelte zijn door Rudi's weduwe Jopie vertelde herinneringen en tot slot door een reisverslag van de zoon Joch die in Indonesië een ontdekking doet die de verhalen daarvoor in een ander, dramatischer licht plaatst.

De vondst is een brief in de oude Bijbel van vader, en is gericht aan de zoon, die in het boek Joch heet. Een emotionele brief, waarin de vader zijn ideeën uiteen zet en tot de conclusie komt dat hij door alles en iedereen in de steek is gelaten - 'zo verloor ik ook jou'.

Het boek heeft zo'n impact op mijn literaire leven, omdat ik misschien voor het eerst invoelde hoe een vader-zoon-relatie 'werkt'. Maar ook de techniek, de manier waarop je iemand portretteert. Hoe je je eigen vader schetst voor een groot, maar anoniem publiek. Over hoe een muzikant, die toch bekend was geworden als de onbereikbare zanger voor bakvissen, hoe hij veel meer was dan een onbereikbare zanger voor bakvissen.

Dat soort dingen zullen ongetwijfeld een rol hebben gespeeld. Toen ik dat boek als 14-jarige las en er door werd weggeblazen.

BRICS-landen

Vijf landen vormen de zogenoemde BRICS-landen: Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika (South Africa). Als je de beginletters samenvoegt, kom je tot de naam BRICS. Dat heet een acroniem of letterwoord. De voorletters van wijlen Hans van Mierlo (H.A.F.M.O.) was ook zo'n letterwoord. De D66-oprichter werd ook wel liefkozend Hafmo genoemd.

De uitspraak van 'BRICS' komt overeen met 'Bricks', de Engelse term voor een baksteen. Een van de nummers uit The Wall heet Another Brick in the Wall. Bij het horen van de naam van de vijf samenwerkende landen, denk ik aan dit liedje van Pink Floyd.

Of eigenlijk, ik denk aan de live-uitvoering door Pink Floyd-bassist Roger Waters. Hij bracht deze rockopera ten gehore op het voormalige niemandsland tussen Potsdamer Platz en de Brandenburger Tor. Voor de gelegenheid nodigde de zingende bassist collega-muzikanten uit.

Zo kwam Sinéad O'Connor langs om te zingen. Ook Van Morrison, Bryan Adams en Joni Mitchell gaven acte de présence. Rick Danko, Levon Helm en Garth Hudson, drie leden van de originele bezetting van The Band, speelden ook mee in het ongedeelde Berlijn.

Mooie plek om zo'n concert te geven. Op locatie, waar ook een Wall liep om de twee Berlijn-en uit elkaar te houden. Ik draai het maar weer, verheugend op de vocalen van The Band-leden. Op de mooie baslijnen van Roger Waters. De historische context.

En wat al niet meer.

Meridiaan van bloed

Een maand geleden overleed de Amerikaanse schrijver Cormac McCarthy. De auteur werd 89 jaar; hij overleed in zijn huis in Santa Fe, New Mexico.

Ik kende de schrijver niet. Maar pas bij zijn overlijden kwam ik zijn naam tegen in de kronieken van de kranten en nieuwsmedia. Veel van McCarthy's verhalen spelen zich af in de grensstreek van de Verenigde Staten en Mexico, een gebied waar meer van zijn verhalen zich afspelen. De grens staat symbool voor een gebied waarachter het individu vrijheid hoopt te vinden, en tegelijk is het een rauwe en gewelddadige omgeving waar wetten geen kracht meer lijken te hebben en waar God afwezig lijkt. De personages vragen zich af of Hij wel ziet wat voor een bende het op aarde is.

McCarthy’s verhalen wekken geregeld een religieus gevoel op en doen soms denken aan oudtestamentische verhalen. Het kwaad is prominent aanwezig, en maar af en toe gloort er hoop: in een onverwacht vriendelijk gebaar van een naaste, de zon die weer opkomt. Lang duren die momenten nooit.

Weinig opbeurende literatuur, en misschien daarom wel dat ik het erop waagde. Zo zocht ik via de onvolprezen Boekwinkeltjes naar het boek Meridiaan van bloed, vertaald door Ko Kooman en in 1997 voor het eerst in Nederland verschenen.

Hoofdrolspeler van het boek is een naamloze jongen, die zich aansluit bij een bende scalpenjagers. Zij schuimen de grensregio met Mexico af, op zoek naar Indianen. En inderdaad, heel vrolijk is het niet wat McCarthy beschrijft. Kenners beschouwen Blood Meridian, or the Evening Redness in the West, zoals de Engelse titel luidt, als het hoogtepunt van zijn werk. Het boek werd door Time Magazine gekozen als een van de 100 beste Engelstalige romans tussen 1923 en 2005.

Ik las het boek toen ik op vakantie was in Normandië. En nee, het boek verpestte mijn vakantie niet. Maar mijn vakantie maakte het boek ook niet leuker of aangenamer. Commentaren dat de inhoud van Cormac's boeken doen denken aan het Oude Testament. Veel geweld, duistere situaties, voor veel niet-gelovigen is het iets dat wel lijkt op 'dat ene boek' waar ze dan zelf niet uit lezen.

Enfin.

Mijn vakantie zit er weer op. Er moet weer gewerkt worden. Jammer, want daardoor heb ik ook minder tijd om te lezen. In het oeuvre van McCarthy.

The Highwaymen

Het komt niet vaak voor dat iemand uit eigen beweging komt met The Highwaymen. Dit was een zogenoemde 'supergroep', en bestond uit vier country-zangers: Johnny Cash, Waylon Jennings, Willie Nelson en Kris Kristofferson.

De outlaw country, noemt Wikipedia dit kwartet zangers. Boefjes. Mensen die buiten de wet staan. TBut to live outside the law, you must be honest, schreef ooit een Nobelprijswinnaar voor de Literatuur.

Mooie muziek, mooie stemmen. Naar mijn idee is The Highwaymen in Nederland wat onderbelicht gebleven. Wie kent deze mannen nog, in deze formatie? Wie kent deze zangers überhaupt nog? En als je ze al kent, durf je hier mee voor de dag te komen?

Ik was blij en aangenaam verrast toen een collega van mij deze groep noemde als een van zijn muziek-voorkeuren. Want zoiets komt niet vaak voor.

Leeslijst

Twee dagen na de capitulatie van Japan, werd de Republiek Indonesië uitgeroepen. Soekarno en Mohammed Hatta vonden het na de oorlog wel dat het klaar was met de bezetting door een vreemde mogendheid.

Nederland dacht daar iets anders over. De regering in Den Haag vond zichzelf niet een bezetter in de oost, maar het moederland. Een bloedige burgeroorlog ontbrandde, tot Nederland tegen de jaarwisseling van 1949 op 1950 alsnog de soevereiniteitsoverdracht van Indië tekende.

Tegenwoordig wordt kritisch gekeken op het koloniale verleden van Nederland. Zowel richting Indonesië als Suriname en de voormalige Antillen. Namens De Groene Amsterdammer stelde Rasit Elibol De nieuwe koloniale leeslijst samen: een bundel essays die de koloniale klassiekers aan een noodzakelijke nieuwe lezing onderwerpen, maar daar bovenal iets naast en tegenover plaatsen.

Die bundel is de moeite waard. Ik blader maar weer door deze essays, deze dagen en weken.

Einde oorlog

Je zou verwachten dat na de mededeling dat de oorlog voorbij was het hele kamp in juichten zou uitbarsten. Maar het bleef voor even merkwaardig stil. Alsof we het toch niet konden geloven. We moesten verwerken dat we wer nog waren, dat we het hadden overleefd, waar zoveel anderen dat niet konden zeggen. De stilte duurde voort tot iemand begon te zingen. Iedereen kende dat lied, we hadden het alleen jaren niet mogen zingen. Het duurde even en toen barstte iedereen los.

***

De bovenstaande alinea komt uit de 4 Mei-lezing van Diederik van Vleuten. Kort daarvoor had de organist en caberatier een boek uitgebracht, dat hoorde bij zijn gelijknamige solovoorstelling Daar werd wat groots verricht. Deze show gaat over oom Jan, die na zijn overlijden zijn Indische archief heeft achtergelaten.

Het resultaat is dus een kloek boek en een theatervoorstelling.

De oom van Diederik van Vleuten is niet de enige die in de Jappenkampen moest overleven. Wat te denken van de vader van schrijver Geert Mak? Dominee Catrinus Mak kreeg als legerpredikant in de rang van kapitein bij het KNIL. Hij kwam in de oost in oorlog terecht. Niet door de strijd die het moederland leverde met de nazi’s, maar doordat de Aziatische archipel onder de voet werd gelopen door de Japanners. Daar werd Catrinus krijgsgevangen gemaakt.

“Mijn vader werd met de andere krijgsgevangenen op een vrachtwagen gezet en naar Belawan gereden. Hier moesten ze in een stel koelie-quarantaineloodsen wachten op verder transport over zee, bestemming onbekend. Op 15 mei 1942, de dag van vertrek, kregen hij en de pastoor opeens van een Japanse tolk een ontslagbrief uitgereikt: als geestelijken mochten ze het kamp verlaten, naar huis. De tolk voegde eraan toe dat het ook goed was als ze met hun kameraden zouden meegaan. ‘We keken elkaar aan,’ schreef mijn vader later, ‘borgen het briefje met de voor ons onvertaalbare hiëroglyfen en stempels in onze jaszak en zeiden op hetzelfde moment: “Vertel de commandant dat we meegaan.” Deze keuze was voor ons zo vanzelfsprekend dat we er geen seconde over hoefden te piekeren.’

De pastoor en hij werden met duizenden krijgsgevangenen in de Kyokaisei Maru geperst, een troepenschip met nauwelijks ruimte om te liggen en met een paar buitenboord hangende planken en touwen als latrine.”

Of denk aan Wim Kan. Vlak voordat de oorlog in Nederland begon, vertrok hij met zijn vrouw Corry Vonk naar Indië. Maar daar namen de Aziatische vrienden van Hitler het roer over in onze kolonie. Kan kwam in een Jappenkamp terecht en moest dwangarbeid verrichten aan de Birma-spoorlijn. Toen de Japanse keizer Hirohito in oktober 1971 Nederland bezocht, protesteerde Kan fel en riep op om de keizer als oorlogsmisdadiger voor de rechtbank te brengen. Het mocht niets baten.

Boudewijn de Groot is geboren in een Japans interneringskamp in Batavia. Zijn moeder overleed in juni 1945 in kamp Tjideng.

Het zijn 'slechts' een paar namen. Van mensen die hun verleden delen met het publiek. Niet omdat zij het zelf zo goed hebben getroffen. Wel om het verleden bespreekbaar te maken. En dat is gebeurd.

Zo staat op de site van de NOS een mooi artikel over Lily Kloots-Touwen, die Tjideng overleefde.

Opdat we niet vergeten.

Ik wil een kunstenaar

Opeens moest ik denken aan Clean Pete. Of beter, ik moest denken aan het liedje Ik Wil Een Kunstenaar, geschreven en gespeeld door Clean Pete.

Deze Nederlandstalige band bestaat uit de tweelingzusjes Loes en Renée Wijnhoven. In 2018 verscheen hun album Afblijven, met daarop het genoemde nummer 'Kunstenaar'. Ik pikte dit nummer op dankzij De Taalstaat van Frits Spits, elke zaterdag.

Het gaat over, nou ja, over hoe een kunstenaar een kunstobject over je moet maken. Het gaat niet eens om de tekst, denk ik. Wat me raakt is de cello van Renée Wijnhoven. Haar solo in dit nummer is zoals die hoort. Je hebt 'm in één keer te pakken.

Anne Frank

Van wie is Anne Frank?

***

Annelies Marie (Anne) Frank werd 12 juni 1929 geboren in Frankfurt am Main, als tweede kind en dochter in het gezin van Otto Heinrich Frank en Edith Frank-Holländer. Haar oudere zus was Margot (Betti) Frank, die drie jaar eerder was geboren.

Het gezin was Duits. Vader Otto was reserve-luitenant van het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zijn verdiensten in deze Grote Oorlog leverden hem het IJzeren Kruis op.

Het gezin was Joods. Geassimileerd en wel, maar toch. Voor de nieuwe leider Adolf Hilter was dat niet genoeg - Joods is Joods en dus niet helemaal of niet echt Duits. Ondanks dat je je hebt ingezet voor het Duitse land.

***

De familie Frank week uit naar Nederland, maar onttrok zich aan het openbare leven, toen de nazi's ook in Amsterdam joden begonnen op te pakken. Margot was als eerste aan de beurt om zich te melden voor de Arbeitseinsatz, de verplichte tewerkstelling in Duitsland'. Reden genoeg voor de Franks om zich, eerder dan gepland, te laten verdwijnen.

Als onderduikplek werd de Prinsengracht gekozen, het achterhuis van Opekta, het bedrijf van Otto. Hoewel dit bedrijf inmiddels helemaal geariseerd was, en dus in niet-Joodse handen, hield Otto de touwtjes in handen. In die onderduik hield Anne haar dagboek bij. In eerste instantie het roodwit-geblokte schrift dat zij van haar ouders kreeg voor haar 13e verjaardag; later andere schriften, nadat de vorige boeken volgeschreven waren.

***

Na de oorlog kwam Anne niet terug uit de concentratiekampen. Bij wijze van erfenis kreeg Otto het dagboek uitgereikt door helper Miep Gies, die het dagboek bij elkaar bracht na de arrestatie van de onderduikers. Wat volgde, was een proces van uitgevers aanspreken om dit dagboek uit te geven. Toen dat eenmaal was gelukt, kwamen toneelstukken, theatervoorstellingen, televisiefilms en films op de planken. Plus de nodige essays om Anne Frank en de Tweede Wereldoorlog te duiden.

Plots bleek iedereen over Anne Frank te beschikken. De Joden (maar dat klopt!), omdat Anne als Jodin werd omgebracht in het kamp Bergen-Belsen. De Duitsers, omdat de Frank-familie volop Duitsers waren. De Nederlanders, omdat de familie in Amsterdam zat ondergedoken. De Amerikanen, omdat zij toch het succes hebben bevorderd met toneelstukken en films.

Vergeet ik nog een doelgroep?

***

Van wie is Anne Frank?

Is zij van iemand? Is zij van niemand? Tot welke groep behoort zij? Is zij slachotffer of overlevende van de oorlog? Leeft zij toch voort door haar dagboek, waardoor de 'Endlösing' toch niet helemaal is gelukt? En wie bepaalt, wie heeft belang om Anne Frank tot de zijne te maken?

Rouwadvertenties

Afgelopen woensdag, gisteren, overleden twee muzikanten. Elk met een eigen verhaal. En met een eigen (muziek)verleden. De ene muzikant is Robbie Robertson, de ander is Sixto 'Sugar Man' Rodriguez.

Waar te beginnen? Welke muziek draai ik vandaag? Welke films stop ik in de dvd-speler? En in welke volgorde? Zonder meer een willekeurige volgorde. Er is geen 'beter' of 'slechter'. Of 'eerder' en 'later'.

Rodriguez dan maar.

Iene miene mutte.

Ik kende de man niet, tot ik tien jaar geleden afscheid nam als (interim)voorzitter van Stichting TijdVoorActie. Als stoffelijk blijk van waarderen kreeg ik een aantal cadeau's mee. Mijn afscheid van de Edese organisatie was na een decennium trouwe dienst.

Een van de presentjes was de cd Searching For Sugar Man, de liedjes die horen bij de gelijknamige documentaire. De docu stamt uit 2012 en kreeg een jaar later een Oscar voor de beste documentaire. Searching For Sugar Man gaat over de zoektocht naar de zanger van het liedje Sugar Man, Sixto Rodríguez, die na twee albums (Cold Fact en Coming from Reality) in de vergetelheid raakte.

Sixto werkte vervolgens in de bouw, en wist niet dat zijn albums in Zuid-Afrika tot grote hoogte kwamen. Zijn maatschappijkritische teksten over onder meer de Vietnamoorlog, het sociale stelsel en rassenongelijkheid sloegen aan in het land waar op dat moment het apartheidssysteem gold. Zijn muziek was vooral populair onder jongeren die ageerden tegen apartheid.

Geschiedenis heeft vele vaders. De twee platen van Sugar Man zouden het apartheids-regime in Zuid-Afrika tot wankelen hebben gebracht. Net als Graceland van Paul Simon en de concerten van Queen tijdens hun The Works Tour.

Enfin.

Sixto is er niet meer. Toch jammer. Vanwege zijn iconische status, vooral.

***

En dan is er nog Robbie Robertson. Overleden na een lang ziekbed, begreep ik. Jaime Royal (Robbie) Robertson, oorspronkelijk Jaime Robert Klegerman, een Canadees met Joodse en Indiaanse roots, was vooral bekend als gitarist en liedjesschrijver van The Band.

Hij schreef onder meer The Weight en The Night They Drove Old Dixie Down. Mooie liedjes. Maar Robbie zong zelf niet, of nauwelijks. Dat liet hij over aan die andere drie sterke zangers van The Band: pianist Richard Manuel, bassist Rick Danko en de Amerikaanse drummer Levon Helm.

The Band begon als The Hawks, de begeleidingsband van Ronnie Hawkins. Toen Bob Dylan halverwege de jaren zestig de overstap maakte naar elektrische muziek, huurde hij deze muzikanten in om hem te begeleiden op zijn wereldtournee.

Dylan donderde van zijn motor af, besloot om zich terug te trekken uit het openbare leven en maakte muziek in Big Pink, een huis waar leden van The Hawks zich hadden verschanst. In die maanden werd The Hawks langzaam maar zeker The Band en gingen ze op eigen benen staan - uit de schaduw van Ronnie en Bob.

Maar na verloop van tijd vond Robertson het wel goed en liet hij het licht vooral op zichzelf schijnen. Kwam dat door drugs- en drankgebruik van zijn Band-maatjes? Kwam het omdat hij vond dat hij als tekstschrijver belangrijker was dan de leadzangers? Welke oorzaken lagen hier ten grondslag?

In 1976 nam The Band afscheid met het afscheidsconcert The Last Waltz; halverwege de jaren 80 kwam The Band weer bijeen, maar zonder Robertson. In de afgelopen jaren zijn Band-leden van het eerste uur (Danko, Helm, Manuel) al overleden. Nu dus ook de gitarist.

Blijft enkel organist Garth Hudson nog over.

***

Wat zal ik draaien? De muziekfilm The Last Waltz van Martin Scorsese? De 4cd van dit concert? Of toch nog eerst de soundtrack van Searching For Sugar Man? De volgorde doet niet eens ter zake. Er is geen 'goed' of 'slecht'. Wat telt is dat de muziek weer uit de boxen klinkt.

Graag iets harder, iets te hard.

Nagasaki

Als in het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog dezelfde media beschikbaar zijn als nu, hoe zou dan in dat laatste oorlogsjaar verslag worden gedaan?

Die vraag stelde de NOS zichzelf, toen het in 2019 vijfenzeventig jaar geleden was dat D-Day begon, dat Dolle Dinsdag plaats vond en de geallieerden de gebieden heroverden op de nazi's. Het resulteerde in een dagelijkse update van hoe de oorlog vorderde, als we vanuit nu verslag zouden doen. En alle verhalen werden gebundeld in het boek 75 Jaar Bevrijding.

Het laatste oorlogsjaar was een lang jaar. Dat begon natuurlijk al met de landing op de stranden van Normandië, begin juni 1944. Het bevrijdingsjaar eindigde pas in augustus 1945, met twee atoombommen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki.

Als je de nieuwsverhalen leest die de NOS heeft gemaakt over deze gebeurtenissen, gaan de rillingen over je rug. De feiten kennen we wel, maar wat is er daadwerkelijk gebeurd? Was de inzet van deze bom gerechtvaardigd om een wereldoorlog tot een einde te brengen? Was het dat waard?

Sja. Als, als, als.

De bommen in Japan waren het begin van het einde. Een kleine week later capituleerde de keizer en was de oorlog definitief afgelopen. Ook in Azië. Ook in Nederlands-Indië, onze toenmalige kolonie. Ook voor al die mensen die in de brandende zon hebben geleden onder de Japanse overheersing.

Hoe speelde de Tweede Wereldoorlog een rol in de Nederlandse literatuur? Martin Bril en Dirk van Weelden hebben in 1991 een bloemlezing uitgebracht, waarin deze vraag wordt beantwoord. Min of meer, want het is een momentopname. En een persoonlijke voorkeur. Zoals dat gaat bij een litaraire keuze.

Bril en Van Weerden. Een schrijversduo. Hun gezamenlijke debuut, Arbeidsvitaminen, stamt uit 1987. Daarna volgden hun co-producties Piano en gitaar (1990) en Home sweet home (1992). Maar daarna gingen beide schrijvers hun eigen weg.

Enfin.

De bom is gebarsten. De oorlog is ten einde. Maar het is nooit ver weg. Na twee of drie generaties leeft die oorlog nog steeds. In het kader van 'Dit nooit meer'. Of met het idee dat Auschwitz bij ons aan tafel zat.

Sinéad O'Connor

Vandaag wordt de Ierse zangeres Sinéad O'Connor begraven. Wat weet ik van haar? Natuurlijk, ik ken haar hit Nothing Compares 2 U, geschreven door Prince. Ik wist dat ze zichzelf Shuhada' Davitt noemde, na haar bekering tot de islam.

Maar ik ken haar vooral vanwege haar verstoorde relatie met de Rooms-Katholieke Kerk.

Sinead trad 3 oktober 1992 op in het televisieprogramma Saturday Night Live; nadat ze War van Bob Marley reciteerde, verscheurde ze een foto van toenmalig paus Johannes Paulus II, 'the real enemy'. Op deze manier wilde ze aandacht vragen voor en protesteren tegen het jarenlang verzwijgen door de Rooms-Katholieke Kerk van seksueel misbruik van minderjarigen door rooms-katholieke priesters.

Een kleine twee weken was Sinead O'Connor een van de artiesten die een hommage bracht aan Bob Dylan. Dat was tijdens The 30th Anniversary Concert Celebration. De aanwezige Dylan-fans waren niet gecharmeerd van haar optreden en floten haar uit. Sister Sinead werd zó uitgefloten, dat ze haar versie van I Believe In You niet kon uitvoeren.

In plaats daarvan reciteerde ze nog maar een keer War van Bob Marley, om vervolgens in de gespierde armen van Kris Kristofferson uit te huilen. Over dit incident schreef Kris het nummer Sister Sinead voor zijn eigen album Closer To The Bone uit 2009.

Wat weet ik van Sinead O'Connor? Misschien wel veel te weinig. In ieder geval heb ik geen reden gehad om vandaag naar het Ierse eiland af te reizen, om haar een laatste eerbetoon te brengen. Dat mogen anderen doen, die haar beter kenden.

Over the Rhine

De Amerikaanse band Over The Rhine komt in oktober naar Nederland. De formatie rondom het echtpaar Karin Bergquist en Linford Detweiler staat 11 okober in Utrecht, een dag later in Wageningen, de 13e okober in Rotterdam, om het Nederlandse kwartet 14 oktober af te ronden in Groningen.

Ik ben geen hele grote fan van deze band. Maar nu de groep weer de grote plas over steekt voor liefst viér Hollandse optredens, wil ik daar wel minstens één show van meemaken. De 'Hollandse tour' had ik waarschijnlijk gemist, als Gerard ter Horst hierover niet had geschreven.

Detweiler en Bergquist noemen hun band naar de wijk waar zij vandaan komen. Over The Rhine ligt in Cincinnati, Ohio. Duitse immigranten die halverwege de 19e eeuw in Ohio kwamen, herkenden in the Miami and Erie Canal hun eigen Rijn-kanaal.

Een goede aangelegenheid om dat Amerikaanse kanaal te noemen naar je plek van heimwee.

Een goede aangelegenheid om je heimwee aan te wakkeren, aan dit Amerikaanse kanaal, als jezelf een nazaat bent van Duitse (Detweiler) en Scandinavische (Bergquist) immigranten.

De eerste keer dat ik iets van deze band hoorde, was in een uitzending van De Verwondering. Dat was een interviewprogramma met Annemiek Schrijver; in de betreffende uitzending had zij Rikko Voorberg te gast. Hij speelde op 'Gods eerst hometrainer' een uitvoering van All My Favourite People van Over The Rhine.

Tegenwoordig heeft Rikko een wat kunstenaarsachtig kapsel. En is Annemiek bij KRO-NRCV betrokken. En komt Over The Rhine eindelijk weer naar de Lage Landen.

Reizen zonder Jan

Een vriend van mij vroeg me regelmatig of ik het boek Reizen Zonder John kende. Een boek van Geert Mak, de geschiedenis-onderwijzer die je op je middelbare school gehad wilde hebben.

Het boek van Mak verscheen in augustus 2012; binnen een half jaar was Reizen Zonder John aan de tiende druk toe. Mak gaat 'op zoek naar Amerika'. Dat doet hij niet zomaar, maar Mak gebruikt hiervoor het boek Travels With Charley van John Steinbeck als leidraad.

Steinbeck heeft dezelfde ondertitel als Mak's boek (of heeft Mak zijn ondertitel juist weer geleend?): In search of America. Travels With Charley verscheen in 1962 voor het eerst, toen bij de New Yorkse uitgever Viking Press. Ik heb een Penguin-editie op de kop kunnen tikken.

Waar Steinbeck reist met zijn hond Charley, reist Mak zonder John. Geen reisgezelschap. Het zijn twee reizen. Steinbeck wilde in 1960 met zijn tocht door de Verenigde Staten de stand van zijn land opmaken. Mak wilde precies een halve eeuw later kijken hoe de Stars and Stripes er bij hingen.

Het boek van Steinbeck verscheen twee jaar later, in hetzelfde jaar waarin hij de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg toegekend. Voor Mak was zijn reisverslag voor de States het Amerikaanse equivalent van zijn In Europa, waarin Mak aan het einde van het vorige millennium door het Oude Continent doorkruiste en daar verslag van deed.

Steinbeck reisde alleen, samen met zijn hond. Maar mevrouw Steinbeck, Elaine, was ongeveer de helft van de rit bij haar echtgenote. Mak reisde alleen, zonder John. Maar dan wel weer met zijn eigen wederhelft. 

***

Ik moest aan deze boeken denken, vandaag. Mijn vriend vraagt het me niet meer. Zijn reis in het ondermaanse bestaan is vandaag acht jaar geleden ten einde gekomen.

Maar zo'n druilerige en regenachtige dag als vandaag is een goede aanleiding om beide reisverhalen uit de kast te trekken. Twee kronieken van dezelfde reis, geschreven in een verschillende tijd en door andere auteurs. Boeiend.

En een semi-literaire manier om mijn vriend een saluut te brengen.

Ontdekt

wat als de boekenkast van anne frank

simpelweg nou

nooit was ontdekt

© Doe Maar/Brainpower, Henny Vrienten & Gerrit-Jan ‘Brainpower’ Mulder, 2000

***

Ja, wat als die boekenkast nooit was ontdekt? Had het dagboek van Anne Frank dan dezelfde impact gehad als dat het nu heeft gehad?

We komen er natuurlijk nooit achter. Je weet niet wat je niet weet. We weten niet wat gebeurd zou zijn als het Achterhuis tot aan de bevrijding aan het oog onttrokken bleef.

Vandaag is het 79 jaar geleden dat Karl Silberbauer acht onderduikers ophaalde aan de Prinsengracht 263 in Amsterdam. Was het verraad? Belde iemand die ochtend dat er een 'aantal Joden' verborgen zaten? Wist Silberbauer hoeveel Joden waren ondergedoken in het pand van Opekta ?

Of was het toeval? Kwam de SD'er met Nederlandse hulpen voor iets anders, een inbraak, en was de onderduik een toevallige bijvangst? Want waarom belde Silberbauer vanuit het bedrijfspand naar zijn baas, voor een arrestatiewagen?

En als het verraad was, wie lichtte de bezetter hierover in? Waren het buren, die wel eens iets zagen bewegen? Waren het werknemers, die een rekening wilden vereffenen met hun verdwenen Joods-Duitse werkgever, Otto Frank? Was het chantage?

We weten het niet. En we komen er ook nooit meer achter.

***

I’m just like Anne Frank - like Indiana Jones

And them British bad boys the Rolling Stones

I go right to the edge - I go right to the end

I go right where all things lost - are made good again

Randy Newman

Hoe zou het met Randy Newman zijn?

Ik zou naar een concert van hem gaan. In de Oosterpoort, Groningen, 5 juni 2020. Maar toen kwam corona en werd de show met een jaar uitgesteld.

Maar toen was er nog steeds dat akelige virus, dus het het optreden opnieuw met een jaar verschoven.

Toen was het inmiddels maart 2022, en Covid-19 nog altijd rond. Dus opnieuw werd het concert verschoven met een klein jaar.

Als je denkt dat het vermaledijde virus inmiddels is uitgeraasd, bleek de zanger zijn nek te hebben gebroken. Het gevolg was dat de show voor onbepaalde tijd werd uitgesteld.

Van uitstel kwam in dit geval dus ook afstel.

Dus hoe zou het nu met Randy Newman zijn?

Andere mensen

Zoals ik al zei, ik voel alles anders aan dan ik het uitspreek en daardoor heb ik de naam van jongensnaloper, flirtster, wijsneus en romannetjesleester gekregegen. De vrolijke Anne lacht erom, geeft een brutaal wederantwoord, trekt haar schouders onverschillig op, doet of hete haar niets kan schelen, maar o nee, precies hete omgekeerde reageert de stille Anne. Als ik helelmaal eerlijk ben, dan wil ik je wel bekennen dat het me wel deert, dat ik onnoemelijk veel moeite doe om anders te worden, maar dat ik telkens weer tegen sterkere legers vecht.

Het snikt in me: 'Zie je wel, dat is er van je terechtgekomen, slechte meningen, spottende en verstoorde gezichten, mensen die je antipathiek vinden, en dat alles alleen omdat je niet naar de goede raad van je eigen goede helft luistert. Ach, ik zou wel willen luisteren, maar dat gaat niet, als ik stil en ernstig ben, denkt iedereen dat het een nieuwe komedie is, en dan moet ik me wel met een grapje eruit redden, nog niet eens over m'n eigeng familie gesproken, die beslist denkt dat ik ziek ben, me hoofdpijnpillen en kalmeertabletten laat slikken, m'n hals en voorhoofd voelt of ik koorts heb, naar m'n ontlasting vraagt en m'n slechte bui bekritiseert, dat houd ik niet vol, als er zo op me gelet wordt, dan wordt ik eerst kribbig, dan verdrietig en ten slotte draai ik m'n hart weer om, draai het slechte naar buiten, het goede naar binnen en zoek aldoor naar een middel om te worden, zoals ik zo erg graag zou willen zijn en zoals ik zou kunnen zijn.. als er geen andere mensen in de wereld zouden wonen.

***

Het zijn de laatste woorden die Anne Frank in haar dagboek noteerde. 1 augustus 1944. Drie dagen later werden de onderduikers opgehaald vanuit het Achterhuis.