Excelsior

Vanavond speelt Excelsior tegen NEC in de Eredivisie. Excelsior is een ploeg uit de wijk Kralingen in Rotterdam.

Het is ongetwijfeld toeval dat de Rotterdammers spelen op de avond van 6 mei 2024. Vandaag precies 22 jaar geleden werd Pim Fortuyn vermoord door Volkert van der Graaf. Fortuyn woonde en werkte in Rotterdam; tot aan zijn dood was hij gemeenteraadslid in zijn stad namens Leefbaar Rotterdam. Hij stond bovenaan in de peilingen bij de Tweede Kamerverkiezingen, die half mei gehouden werden.

Behalve opkomend politicus, was Fortuyn vooral socioloog. En schrijver/columnist. Zijn boek De Puinhopen Van Acht Jaar Paars gold als zijn verkiezingsprogramma. Los wat je van Fortuyn vindt (of vond), is het jammer dat hij nooit zijn plannen heeft kunnen omzetten in daden.

Kamp Erika

Wie waren de mannen die gevangen zaten in het bijna vergeten kamp Erika, in de bossen bij Ommen? En wat hebben ze daar meegemaakt? Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen er zo'n 7000 voornamelijk niet-Joodse mannen terecht in dit extreem gewelddadige Duitse concentratiekamp in Overijssel. Toch is de herinnering aan kamp Erika uit het collectieve geheugen verdwenen.

Er zijn meer vergeten kampen. Journalist in ruste Niek van der Oord schreef bijvoorbeeld Jodenkampen, dat in 2003 verscheen. Hij beschrijft daarin de geschiedenis van de kampen Blesdijke, Diever, Elsloo, Vledder en Fochteloo.

Een aangrijpende kroniek, maar wel van belang. Hoe meer we van dit soort kampen weten, hoe lastiger het is om die oorlog te vergeten.

En wat betreft Kamp Erika, een zoekopdracht naar mijn familienaam leverde al twee resultaten op. Of dat familie was, is een aanleiding om naar die namen op zoek te gaan.

Ben Ali Libi

Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord,

staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord,

dus keek ik er met verwondering naar:

Ben Ali Libi. Goochelaar.

Met een lach en een smoes en een goocheldoos

en een alibi dat-ie zorgvuldig koos,

scharrelde hij de kost bij elkaar:

Ben Ali Libi, de goochelaar.

Toen vonden de vrienden van de Weduwe Rost

dat Nederland nodig moest worden verlost

van het wereldwijd joods-bolsjewistisch gevaar.

Ze bedoelden natuurlijk die goochelaar.

Wie zo dikwijls een duif of een bloem had verstopt,

kon zichzelf niet verstoppen, toen er hard werd geklopt.

Er stond al een overvalwagen klaar

voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

In ’t concentratiekamp heeft hij misschien

zijn aardigste trucs nog wel eens laten zien

met een lach en een smoes, een misleidend gebaar,

Ben Ali Libi, de goochelaar.

En altijd als ik een schreeuwer zie

met een alternatief voor de democratie,

denk ik: jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar

voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

Voor Ben Ali Libi, de kleine schlemiel,

hij ruste in vrede, God hebbe zijn ziel.

Bron: Kortweg Brussels

Strijd is klaar

Gisteren was het 30 april. Die dag in 1945 benam Adolf Hitler zichzelf van zijn leven, net als Eva Braun. Met haar was de Führer een dag eerder in het huwelijk getreden. In zijn eigen bunker, want het Derde Rijk was al behoorlijk aan het ineenstorten.

Behalve politicus, staatsman en schilder, was Hitler ook schrijver. De Oostenrijker schrijft Mein Kampf (Mijn Strijd) in de gevangenis, waar hij een straf uitzit voor een mislukte staatsgreep in 1923.

In Mein Kampf schrijft Hitler over zijn ideologie en presenteert hij zich als leider van extreemrechts. Hij beschrijft zijn leven en vertelt over zijn jeugd, zijn ‘bekering’ tot antisemiet (iemand die Joden haat) en zijn tijd als soldaat in de Eerste Wereldoorlog.

Hij gaat tekeer tegen het Verdrag van Versailles en de herstelbetalingen die Duitsland vanwege het verdrag moet doen. Hij gelooft niet in de parlementaire democratie. Ook staat Mein Kampf vol met racistische ideeën en haat tegen Joden en communisten.

Hitler schrijft in Mein Kampf veel over de toekomst van Duitsland. Hij wil meer grondgebied voor Duitsland in Oost-Europa en hij wil de Joden uit Duitsland weg hebben, omdat ze volgens hem het voortbestaan van het Duitse volk bedreigen. In Mein Kampf staan niet de plannen voor de latere massamoord tijdens de Tweede Wereldoorlog (de Holocaust), maar het laat wel zien dat zijn Jodenhaat al vroeg bestaat.

Het boek is een verboden boek, je mag het niet kopen. Tenzij je de wetenschappelijke editie koopt, waarin behalve de tekst van Mein Kampf ook commentaar en context worden gegeven. In 2018 verscheen een Nederlandse versie van de wetenschaps-editie van Mijn Strijd.

Kamp Amersfoort

Kamp Amersfoort speelde een grotere rol bij de Holocaust dan tot nu toe werd gedacht. Zo vonden via het doorgangskamp bij Leusden, aan de zuidkant van Amersfoort, wel degelijk directe deportaties plaats naar concentratiekampen in het oosten.

Dat blijkt uit het boek Het vergeten verhaal van de Joodse gevangenen van Kamp Amersfoort van onderzoeker Amanda Kluveld (Universiteit Maastricht).

Ik denk bij dit bericht aan Rudi Jansz, de vader van schrijver en muzikant Ernst Jansz. Rudi, geboren en getogen in Batavia (Nederlands-Indië), kwam vlak voor de oorlog naar het moederland om te studeren. De oorlog brak uit en Rudi ging in het verzet.

Maar op een slechte dag ging het fout. Rudi werd opgepakt en kwam in Kamp Amersfoort terecht. Hij overleefde het kamp, maar het kamp overleefde hem niet. Zo'n twee decennia na de oorlog kwam het concentratiekampsyndroom als een boemerang bij hem terug.

Zoon Ernst schrijft er uitgebreid over in zijn boeken De Overkant, Molenbeekstraat en De Neerkant. Ingrijpend, indrukwekkend hoe het trauma uit dit kamp haar effect hadden op Rudi, zijn geestelijke en lichamelijke gezondheid, en op het gezin Jansz.

Ernst maakt bij zijn boeken ook altijd een cd, een soort soundtrack. Bij het boek Molenbeekstraat schreef hij het lied De ballade van Nina bobo, met daarin dit couplet:

zij trouwden en de oorlog kwam

met onderdrukking en geweld

en wie de vrijheid ernstig nam

werd ongewild een held

zij is zijn gangen nagegaan

tot aan kamp Amersfoort

zij heeft er aan de poort gestaan

van haar geliefde niets gehoord

Het lied zit al dagen in mijn hoofd. Zeker met de herdenking van 4 mei en Bevrijdingsdag van een dag later in het vooruitzicht.

Koningsdag

Koning Willem-Alexander was in Emmen voor zijn verjaardagsfeestje. Misschien dat hij nog langs de Koloniën van Weldadigheid geweest. Daar is namelijk een achterneef van hem opgegroeid: Frenk der Nederlanden.

De journalist van Het Parool heeft écht Der Nederlanden van zijn achternaam. Het is geen pseudoniem of schrijversnaam. "Der Nederlanden vertelde dat hij afstamt van een bastaardzoon van koning Willem II. Deze kreeg bij zijn buitenechtelijke geboorte de achternaam ‘Der Nederlanden’ mee. ‘Vandaar,’ aldus Frenk grijnzend," aldus een verhaal op IkVader.nl.

Een artikel waarin iets meer wordt verteld over die achtergrond, is van internet verdwenen. Maakt niet uit, misschien is zo'n verhaal ook te goed om gecheckt te worden. Het is in ieder geval een reden om het boek 101x Frenk weer te lezen. Met stadskronieken van de hoofdstad, van de hand van Frenk. Voor een onderhoudend boek is altijd wel een reden te vinden.

Wereldboekendag

Gisteren was het Wereldboekendag. Een wereldwijde dag om het boek onder de aandacht te brengen. De organisatie is in handen van UNESCO. Deze dag wordt al sinds 1995 gehouden.

Een wereldboekendag. Je kunt het ook lezen als een dag van wereldboeken. Wat zijn de klassiekers van over de hele aardbol? En wie bepaalt of dat klassiekers zijn?

Is de Odyssee van Homerus een wereldboek? Is het werk van een winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur een wereldwijde aanrader? Wat vinden we van de Bijbel of de Koran?

De Wereldboekendag is de Internationale dag van het boek en de auteursrechten. Sinds mijn verhuizing staat in de woonkamer een grote boekenkast. Een deel van mijn privé-bibliotheek staat hier opgesteld. Als ik tijd over heb, sta ik voor de ruggen van de boeken. Zo af en toe pik ik een boek eruit en blader ik er weer doorheen.

Soms pak ik een boek om te verhuizen. Naar mijn studeerkamer. Want daar staan ook nog boekenkasten. De scheiding van wat boven staat en wat in de woonkamer, is niet heel strikt. Grofweg is de verdeling dat beneden de literatuur staat en boven de vakliteratuur en naslagwerken.

Globaal. Want het leuke van zo met boeken omgaan, is dat de bieb leeft en beweegt. En je wordt soms verrast door boeken, omdat ze soms dus ergens anders staan dan je had gedacht.

De Wereldboekendag wordt door UNESCO georganiseerd. Nu is deze organisatie ook verantwoordelijk voor Cities of Literature. Leeuwarden is zo'n UNESCO City of Literature. Net als Utrecht, de andere Nederlandse litertuurstad. Maar ik heb in mijn stad weinig activiteiten gezien rond de Wereldboekendag.

Nou ja, dan ga ik thuis in de spreekwoordelijke luwte deze dag vieren.

Leven zonder bril

Op de radio hoor ik regelmatig een reclame over lezen zonder bril. Een aanmoediging om de ogen te laseren, bijvoorbeeld.

Maar ik denk aan lezen mét bril. Martin Bril, wel te verstaan. De columnist van de Volkskrant en Het Parool overleed vijftien jaar geleden.

Veel columns zijn nadien gebundeld. Ik lees en herlees ze met plezier. Net als zijn verhalenbundel rond Napoleon, dat ik onlangs ook weer las.

Lees mij maar met Bril. Heel graag.

The great American eclipse

De afgelopen week waren de Verenigde Staten in de ban van een zonsverduistering. The great American eclipse wordt-ie genoemd op Amerikaanse nieuwssites, soms zelfs the eclipse of the century - de zonsverduistering van de eeuw. Zo'n 44 miljoen mensen wonen in het gebied waar de volledige verduistering te zien zal zijn.

Ik denk aan het boek Eclips van Adrian Verbree. Hij beschrijft hierin zijn burn-out. Een indringend verhaal.

Ik denk ook aan het album The Eclipse Sessions van John Hiatt. De plaat is opgenomen tijdens een andere zonsverduistering.

Zo associeer ik er op los, deze dagen.

 

De jongen die van de wereld hield

De jongen die van de wereld hield heeft de Woutertje Pieterse Prijs gekregen. De uitreiking gebeurde in het Radio 1-programma De Taalstaat. Voor de gelegenheid werd dit programma omgedoopt tot De Kindertaalstaat.

Aan de prijs is een bedrag van €15.000,- verbonden. Dat bedrag gaat naar Tjibbe Veldkamp en Mark Janssen; zij kregen de 37e editie van de prijs voor het mooiste kinderboek van het afgelopen jaar uit handen van jury-voorzitter Rik van de Westelaken.

Het boek gaat over het jongetje Adem dat voor zijn geboorte alvast een kijkje mag nemen op de wereld. Hij is een 'mogelijk' kind dat bij de eerste onverwachte kus van zijn ouders een blik kan werpen op zijn bestaan. Maar tot het werkelijke leven dreigt het niet te komen, omdat zijn ouders elkaar uit het oog verliezen. Adem krijgt vervolgens de kans om als 'mogelijk' kind zijn ouders ervan te overtuigen dat ze bij elkaar horen.

De titel van de prijs verwijst naar het gelijknamige boek van Multatuli uit 1890. Het verhaal gaat over een dromerige en poëtische Amsterdamse jongen, Wouter Pieterse, die opgroeit in een kleinburgerlijk milieu in de Franse tijd. De kleinburgerlijkheid van zijn omgeving en nieuwsgierigheid van Wouter komen vaak met elkaar in botsing, en vormen het hoofdthema van het boek.

Sinti, Roma en de transporten

Op het Sinti- en Romamonument aan de Vondelstraat in Den Haag zouden namen van slachtoffers van de razzia tijdens de Tweede Wereldoorlog onvolledig zijn of in zijn geheel ontbreken. Volkszanger Rein Mercha zet zich samen met de Haagse fractie van D66 in om de ontbrekende namen op de gedenksteen te krijgen. "Mijn familiegeschiedenis is de rode draad in mijn leven."

Nu ben ik niet heel bekend met het werk van Mercha. Er zijn dagen dat ik niet naar zijn muziek luister. Maar zijn inzet is hem te prijzen. We bagatelliseren niks als we zeggen dat niet alleen de Joden, maar ook de zogenoemde zigeuners hebben geleden onder de terreur van Hitler en zijn trawanten.

Zoni Weisz schreef het autobiografische boek De vergeten holocaust over de vervolging van de Sinti en de Roma. Eerder al kwam journalist Aad Wagenaar met het boek Settela -Het meisje heeft haar naam terug. Het is dat meisje met een hoofddoek, dat uit de treinwagon kijkt. Het is de trein die door Rudolf Breslauer is gefilmd in opdracht van kampcommandant Gemmeker.

De oorlog is sowieso een thema dat mij bezig houdt. Een hele billy-boekenkast staat vol met literatuur over de Tweede Wereldoorlog. Als ik iets lees in het nieuws over deze periode, kijk ik of ik iets vindt over dat onderwerp.

Zoals over het Amsterdams vervoerbedrijf GVB en de gemeente Amsterdam. Zij storten 100.000 euro in een fonds in verband met de rol die het vervoerbedrijf heeft gespeeld bij de deportatie van Joden in de Tweede Wereldoorlog. Ook komen bij drie tramhaltes gedenktekens.

Twee boeken trek ik uit de kast. Het boek Buitengewone Transporten en het boek De Nederlandse Spoorwegen In Oorlogstijd. Over het 'openbaar vervoer', dat zich ten dienste stelde van de bezetter. Niet om gemakkelijk van a naar b te gaan, maar om bevolkingsgroepen te laten verdwijnen.

Zo ging dat. En die wond is nog altijd niet geheeld, maar een open wond.

Tom Egbers

Journalist Tom Egbers mag bij de NOS weer aan het werk. Egbers gaat zich toeleggen op verhalende programma's en documentaires op de wijze zoals hij dat eerder deed in de NTR-programma's Toms Engeland, -Ierland en -Schotland. Het gaat daarbij om programma's met afstand tot de dagelijkse sportactualiteit. Daarnaast gaat Egbers voor de NOS nog een aantal podcasts verzorgen.

Bij Egbers moet ik denken aan zeker twee boeken van zijn hand, over Steve Mokone, de eerste zwarte voetballer in Nederland. Egbers schreef daarover het boek De Zwarte Meteoor, dat in 2000 werd verfilmd. Ernst Jansz maakte daarvoor de soundtrack Mooie Schoenen.

Rond de première van deze film kwam naar voren dat Mokone twaalf jaar in de gevangenis heeft gezeten. Dat zou zijn vanwege fraude en mishandeling van zijn vrouw Joyce Maaga Mokone. De NOS-verslaggever schreef hier het boek Twaalf Gestolen Jaren over.

Misschien dat Tom Egbers opnieuw boeken publiceert. Hij heeft een fijne schrijfstijl, dus wat mij betreft is dat een aanbeveling voor nieuwe boeken.

Theresa 'Gollum' May

In het Nederlands Dagblad van vandaag staat een artikel over Theresa May, de oud-premier van het Verenigd Koninkrijk. Hoewel ze geen minister-president meer is, zit zij nog altijd namens Maidenhead in het Britse parlement.

De volksvertegenwoordiging bij het Britse eiland is net iets anders geregeld dan bij ons in Nederland. Bij de Britten wordt per stad of regio een afgevaardigde gekozen. In Nederland stemmen we evenredig: de regio waar een kandidaat-Kamerlid vandaan komt, speelt geen rol in de keuze.

Enfin.

Dat is voer voor politicologen.

Het betreffende May-artikel is geschreven door Volkskrant-journalist Patrick van IJzerdoorn. Met als kop: "Tragische Theresa stopt ermee". Vanwege de alliteratie enzo. De online-editie geeft een wat andere titel aan het artikel.

Maakt niet uit. Wat wel uitmaakt, is de draai die de politica maakte. Zij was een 'remainer', zoals dat heet. Iemand die wilde dat het Verenigd Koninkrijk onderdeel bleef uitmaken van de Europese Unie. Maar onder haar voorganger David Cameron, ook een remainer, stemde de Britse bevolking toch vóór een vertrek uit de Unie. De Brexit moest worden ingezet. En afgerond, als dat even kon.

May kon dat niet.

Blijven, vertrekken. Een blijver, een vertrekker. Andy Serkis wist wel raad met deze merkwaardige houding. Hij vertolkte eerder de rol van Gollem (Engels: Gollum), dat opmerkelijke personage uit In De Ban Van De Ring (Lord of the Rings), de boekverfilming van het gelijknamige boek van Tolkien.

En rond de Brexit maakte Serkis een Gollem-achtige uitvoering van Theresa May. Ik heb er om gelachen, hoewel het nauwelijks een lachwekkend gebeuren is. Maar je zoekt toch afleiding in barre tijden.

Veertigdagentijd

De veertigdagentijd is volop bezig. Deze periode van ruim zes weken is als bezinning en voorbereiding op het Paasfeest.

Elk jaar in de veertigdagentijd lees ik bijvoorbeeld het boek Hij nam het kruis en ging..., een boek dat in 2011 verscheen. Het is een bewerking van het boek Via Dolorosa van wijlen predikant Meint R. van den Berg. Reinier Sonneveld is verantwoordelijk voor deze bewerking; hij maakte van een boek een soort dagboek.

Elk jaar raak ik weer ontroerd door dit boek. Je gaat dagelijks in zekere zin op pad met Jezus in Zijn laatste 24 uur voorafgaand aan Zijn kruisiging. Je proeft hoe Judas aan tafel ligt met Degene die hij straks gaat verraden. Je hoort hoe de mannen de vier psalmen van het hallel zingen – dit zijn de psalmen 113 tot en met 118, die gewoonlijk tijdens het pesachmaal werden gezongen.

Lofzangen, want 'hallel', waar 'halleluja' vanaf is geleid, betekent 'lof' of 'prijs'. Zat Jezus te wachten op een loflied? Waren de leerlingen in de stemming om God te prijzen? Moet God wachten op onze gemoedstoestand, om de lof en prijs te ontvangen?

Wat dominee Van den Berg doet, en Sonneveld in zijn navolging, is om het lijden van Jezus op deze manier eigen te maken. Om in ruim zes weken bewust te worden van wat er die dag en dagen is gebeurd. Want in onze wereld staan we op grote afstand van Jezus' lijden.

De nadruk tijdens de veertigdagentijd ligt in de zogenoemde Goede Week. Dat is de laatste week uit de vastentijd, beginnend met Palmzondag. Dat is de dag waarop wordt nagedacht dat Jezus op een veulen de stad Jeruzalem binnenkwam. De Koning in aantocht, op een ezelsveulen.

Later in de week is het Witte Donderdag, de dag dat Jezus met Zijn leerlingen Pesach vierde én het avondmaal of de eucharistie instelde. Deze dag heet 'Wit', omdat in de rooms-katholieke kerk de gewoonte is om alle kruisbeelden en andere beelden met een wit kleed te bedekken, dat na de dienst door een paars kleed wordt vervangen. Goede Vrijdag is de dag dat Jezus aan het kruis wordt gespijkerd en is “goed” omdat de gevolgen van die kruisiging een goede consequentie heeft. Stille Zaterdag wordt zo genoemd, omdat het de enige dag in Jezus' leven is dat Hij zweeg. Die eerste Paasdag sprak Hij weer.

In die week lees ik het boek Intercity Bestemming Pasen; Een reisgids voor de goede week. Dit boek kwam in 2004 op de markt. De teksten zijn van Dio van Maaren en Age Kramer, 'popprofessor' en domineeszoon Leo Blokhuis tekende samen met Margreet van Dam voor de vormgeving. Het is een uitgave van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland.

De lopende tekst brengt de lezers via verschillende haltes naar Pasen. Was Van den Berg al indringend door zijn grondige onderwijs, het Intercity-boek is indrukwekkend door zijn rauwheid. Ruw en onbeschaafd, de teksten worden niet heilig genoteerd. Dat maakt de verwarring van de discipelen misschien extra invoelbaar.

Richard Manuel

Deze week is het 38 jaar geleden dat Richard Manuel is overleden. Hij was pianist, zanger en drummer van The Band. Na een optreden in in Winter Park, Florida hing hij zichzelf op in een hotelkamer.

De dood van Manuel vormt de opening van het boek This Wheel's On Fire, de (muzikale) autobiografie van Levon Helm. De zingende drummer uit Arkansas baseerde de titel van het boek op de eerste hit van The Band Met het succes kwam ook het geld. Met het geld kwam de druk. En de verleiding voor verslavende middelen.

De Amerikaanse rockband Counting Crows kwam in 2002 met het album Hard Candy. Daarop is het nummer If I Could Give All My Love -or- Richard Manuel Is Dead te horen, een eerbetoon aan de Canadese multi-instrumentalist.

Vandaag maar weer naar The Band luisteren, met specifiek Manuel-liedjes. Vanwege zijn mooie stem. Bij voorkeur de versie van I Shall Be Released. Omdat Garth Hudson dit speelde bij de uitvaart van zijn collega.

Gilead

Dit kalenderjaar houdt het Nederlands Dagblad een Boekenclub. Zes boeken per jaar, dus om de twee maanden een nieuw boek. In januari en februari was 1984 van George Orwell het te lezen boek, sinds gisteren is Gilead van Marilynne Robinson aan de beurt.

De redactie van de krant schrijft over dit boek, ter voorbereiding: "De zesenzeventigjarige predikant John Ames krijgt in 1956 te horen dat hij niet lang meer te leven heeft. In deze sfeer van eindigheid besluit hij een brief te schrijven aan zijn zeven jaar oude zoon. Vanaf het platteland van Iowa vertelt hij hem over diens voorvaderen; over hoe het voelt een baby te dopen; over zijn liefde voor baseball en natuur. Gilead is een liefdesbrief aan een verloren Amerika."

Dit boek heb ik al een keer gelezen. Op advies van mijn oude mentor Wietse, die me in de havo-jaren begeleidde. Hij was erg onder de indruk van Robinson's boek; inmiddels is het al wel zo'n zeven of acht jaar geleden dat ik het boek gelezen heb.

Een goed moment om Gilead te herlezen. En om te kijken of het opnieuw zo'n indruk op me maakt.

Ida Gerhardt

Afgelopen week was ik in Westmalle. Daar verbleef ik als gast een midweek in de Abdij van Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart van Westmalle. Het is altijd een verademing om weer tussen de Cisterciënzers-broeders te zijn.

In een week tijd worden alle 150 psalmen door de monniken gezongen en/of gereciteerd. Die psalmen worden verdeeld over zes diensten per dag. De psalmen zijn uit het Hebreeuws vertaald door Ida G. M. Gerhardt en haar levenspartner Marie H. van der Zeyde. De vertaling, die in 1972 is gereed gekomen, is daarna getoonzet door Benedictijner en Cisterciënzer kloosterlingen.

Gerhardt is ook de naamgever van de Ida Gerhardt Poëzieprijs. Het blijft iets moois en bijzonders, waar religie en literatuur elkaar ontmoeten. Onder meer in die abdij in Westmalle.

Bibliotheken

De privé-bibliotheek van Charles Darwin is online gezet. Digitaal, dus. Dat is natuurlijk mooi, om op die manier de natuurlijke habitat van de bioloog te verkennen.

Aan de andere kant, stonden die boeken maar fysiek in een speciale bibliotheek. In de Universiteit van Tulsa, in de Verenigde Staten, is bijvoorbeeld het archief van Bob Dylan verzameld. Een deel daarvan. Daar kun je met enige regelmaat sneupen door de aantekeningen en prullaria.

Of neem het Literatuurmuseum in Den Haag, waar Nederlandse auteurs een deel van hun archief hebben achtergelaten. Dat is toch genieten, om de geur van inkt en (oud) papier op te snuiven?

Ik denk aan het Strahov klooster in Praag, waar een indrukwekkende bibliotheek is bijeengebracht. De bibliotheek van het Strahov klooster is een van de meest waardevolle en best bewaarde historische bibliotheken, de collecties tellen bijna 300.000 volumes. Het oudste boek is het Strahov-evangelie uit 860.

Momenteel wonen hier weer Norbertijnen.

Nog even over die Darwin-bieb, die wordt beheerd door John van Wyhe. Het lijkt me iemand met Nederlandse voorouders. De overgrootvader van John komt misschien uit de IJssel-delta. Mogelijk. Misschien dat John dat in de boeken van Darwin kan terugvinden. Zoek dan even in de sectie Geneologie.

Darwin's privé-bibliotheek

Wetenschappers van het Darwin Online-project hebben de complete privébibliotheek van Charles Darwin online gezet. De verzameling van de grondlegger van de evolutietheorie telt nu 7400 titels en 13.000 volumes. De presentatie van het project gaat vooraf aan de 215de geboortedag van Darwin.

Jammer dat die bieb online staat. Ik had wel die rijen boeken wel in het echt willen zien. Uren struinen langs al die rugtitels. En op zoek naar die Nederlandstalige boeken, die Darwin ook in zijn kast had staan.

Dankzij het artikel van de NOS kom ik achter Gregor Mendel, een Oostenrijkse augustijn met belangstelling voor biologie. Zijn geboorteplaats en sterfplaats vertellen sowieso al veel: geboren in 1822 in Heinzendorf bij Odrau, Oostenrijks Silezië (tegenwoordig Vražné-Hynčice, Tsjechië), begin 1884 overelden in Brünn, Moravië (Oostenrijk-Hongarije) (tegenwoordig Brno, Tsjechië). Maar dat voor een andere keer.

Enfin. Het Darwin Online-project. Misschien maar een keer digitaal de boeken bijlangs.

Mini-bieb

In de wijk waar ik woon, zie ik ze her en der staan: kleine boekenkastjes, mini-biebs. Deze kasten zijn bedoeld om boeken te ruilen. Haal een boek, breng een boek.

Ruim tien jaar geleden liep ik een soort stage bij de FrieslandPost. Toen maakte ik een verhaal over de zogenoemde Little Free Library, waarvoor ik onder andere Katja de Bruin uit Wijnjewoude interviewde. Leuk gesprek, waarin zij vertelde wat zij deed. “Vanwege mijn werk als boekenredactrice zit ik veel op boekenfora. Op één van die fora zag ik dit fenomeen,” vertelt De Bruin. Ze legt uit dat de LFL in de Verenigde Staten een grote organisatie is, met vooral veel bibliotheken op het platteland – in steden is een bibliotheek makkelijker bereikbaar.

Of ik ook zo'n boekenkastje voor de deur ga plaatsen, weet ik niet. Dat zal ik met mevrouw Frits moeten overleggen. Te zijner tijd.

ND Boekenclub: 1984

Met de ND Boekenclub zijn we inmiddels halverwege de eerste boekperiode. In januari en februari lezen we 1984 van George Orwell. Het boek heb ik uitgelezen. Eindelijk. Het is zo'n boek dat al een tijd in de kast staat, maar wat ik tot nu toe niet heb gelezen.

Orwell schreef het boek in 1948, een jaar later verscheen het boek. Hij beschrijft een toekomstige wereld. Die toekomst was 1984 - Orwell draaide het jaartal '48 om naar '84, om de tijd aan te geven waarin het verhaal zich afspeelt.

De lezers volgen in het verhaal Winston Smith, lid van de partij. Hij is in de ban van het totalitaire regime - geen wonder, want de partij regeert alles. De grote leider heet Grote Broer, wiens afbeelding op elke hoek van de straat is te zien. De alwetende partij heeft overal camera's en microfoons hangen, zodat de heersende elite alles volgt van elkaar en van de onderdanen.

Winston wordt verlief op Julia, met wie hij een innige liefdesrelatie opbouwt. Beiden doen mee in het systeem, maar willen zich afzetten tegen dit gebeuren. Ze sluiten zich aan bij het Broederschap, een al dan niet bestaande groep van mensen die zich afzetten tegen de partij.

Waar het boek over gaat? Het is een zogenoemde dystopie, het tegenovergestelde van een utopie. Waar een utopie een bijzonder aangename samenleving is waarin het goed is, is een dystopie een samenleving met akelige kenmerken.

Orwell liet zich voor zijn boek inspireren door totalitaire regimes als nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie van Stalin. Maar een land als Noord-Korea zou ook prima als inspiratie kunnen gelden.

Bij het lezen van het boek, beklom mij een angstvallig beeld. De beelden die Orwell schetst, zijn in de afgelopen decennia niet in kracht afgenomen. De achterdocht, het wantrouwen, het zijn elementen die in 1984 grote proporties krijgen, maar in een vrije samenleving als de onze misschien niet helemaal weg zijn.

Maar om nou van Nederland of West-Europa te zeggen dat het een totalitaire staat is, gaat ook weer te ver.

Beatrix

Prinses Beatrix viert vandaag haar 86e verjaardag in huiselijke kring. Ze behoort tot de sterken onder ons, gezien haar al hogere leeftijd.

Huiselijke kring. Mooie uitdrukking. Reden genoeg om zelf ook in huiselijke kring haar verjaardag te vieren. Dat doe ik met het boekje Portret van prinses Beatrix. Dat boek is geschreven door Hella S. Haasse, ter gelegenheid van de 18e verjaardag van de toenmalige kroonprinses.

Het boekje verscheen in 2013 opnieuw, toen de vorstin de troon aan haar zoon overliet.

Het boek 1984

Bij de ND Boekenclub, dat begin dit jaar van start is gegaan, lezen we het boek 1984 van George Orwell. Twee maanden hebben we de tijd ervoor, de maanden januari en februari. Zo'n boekenclub is een mooie gelegenheid om een boek te lezen dat je wel kent, maar nooit gelezen hebt.

Zo is het mij vergaan bij dit boek.

In mijn boekenkast staat een boek van de Vlaamse schrijver Marc Wildemeersch. In 2010 verscheen bij uitgeverij In de Knipscheer zijn boek De man die Belg wilde worden, over Georges Kopp. De twee mannen kennen elkaar vanuit hun militaire verleden.

Orwell baseerde het personage O'Brien op Kopp.

Interessant boek om weer te lezen, naar aanleiding van het eerste boek uit de Boekenclub.

Kronieken #3 | Napoleon

Vlak voordat mevrouw Frits en ik naar de film Napoleon gingen, dook ik nog even onder bij de Leeuwarder platenboer Wobbe. Even struinen. Ik kwam er de elpee Mijn Hart Slaapt Nooit van Henny Vrienten tegen. Niet dat ik er deze keer expliciet naar zocht, maar soms kom je iets zomaar tegen.

Deze elpee is een vinyl-uitgave van de tweede solo-cd van Vrienten. En tot vorig jaar de enige solo-plaat die niet als elpee is uitgebracht. Waarschijnlijk omdat in die jaren, begin jaren 90, het vinyl had afgedaan ten gunste van de digitale opmars van de cd.

Maar nu vond Music On Vinyl het een goed idee om het album alsnog uit te brengen op was. In dit geval op rood vinyl. Een gelimiteerde opgave van in totaal 1000 stuks; mijn exemplaar is versie 276.

Maar ik kwam dus niet voor Vrienten.

Ik was onderweg naar de bioscoop. Om de film Napoleon te zien. Een merkwaardig detail is de taal in de film. Alle personages spreken Engels. Als Fransen iets niét doen, is het een woord buiten de grens spreken. Laat staan Engels, want Fransen hebben het niet zo op die 'eilanders'. Waarom zou Napoleon vloeiend Engels spreken? En die tsaar Alexander, alsof die zoveel Engels sprak. Maar in deze film keuvelen de kleine keizer en de jonge tsaar gezellig in het Engels.

Ik moest denken aan Martin Bril. In april 2008 publiceerde hij het boek De Kleine Keizer, Verslag van een passie. Het zijn gebundelde verhalen die hij voor de Vlaamse krant De Morgen schreef; een jaar later ontving hij er de Bob den Uyl-prijs voor, vlak voor zijn overlijden.

Dat boek van Bril heb ik uit de kast gepakt. In vrijwel één adem uitgelezen. Omdat Bril op een toegankelijke wijze en in hapklare brokken zijn verhalen presenteert. Maar vooral ook vanwege de heerlijke schrijfstijl van Bril. Volgens de jury van de Bob den Uyl-prijs is dit boek "een onwaarschijnlijk evenwicht tussen kennis en ervaring, tussen planning en nonchalance, tussen het persoonlijke en politieke, een boek dat als voorbeeld kan dienen en tegelijk door niemand anders dan door deze auteur geschreven had kunnen worden."

Mooi.

En dan met Vrienten op de achtergrond. Je kunt het slechter treffen, zo'n weekend.

1984

Momenteel ben ik bezig in het boek 1984 van George Orwell. Een roman over een totalitaire staat, dat zich afspeelt in 1984. Het jaartal is niet helemaal willekeurig gekozen, het is het spiegelbeeld van (19)48, het jaar dat Orwell zijn boek schreef.

In 1984 gaat het onder meer over Big Brother. Grote Broer. In 1984 nam de band Doe Maar afscheid van het publiek. Een van de laatste nummers die de band opnam, heet Grote Broer. Grote Broer is hier en hij ziet alles. Big Brother is watching you.

Het is een tekst van Ernst Jansz, de zanger en toetsenist van Doe Maar. Hij laat zich voor zijn teksten vaker inspireren door de (Nederlandse) literatuur. Zoals met titels. Nooit Meer Slapen is een roman van W.F. Hermans, maar ook een Doe Maar-song.

Hetzelfde geldt voor de solo-nummers Een Ogenblik In De Wind en Een Dagje Aan Het Strand. Het eerste liedje heeft dezelfde titel als een boek van de Zuid-Afrikaanse schrijver André P. Brink, de andere titel is ontleend aan een boek van Heere Heeresma.

Leuk om op zo'n verkapte manier met literatuur kennis te maken.

Mei-inoar lêze

Lezen brengt samen. Lêze bringt byinoar. Dat is de boodschap van een advertentie in de Leeuwarder Courant, deze week. De boodschap komt van de organisatie achter Leeuwarden City Of Literature. Want dat is de Friese hoofdstad: UNESCO City of Literature.

Het doel van deze steden is om literatuur te bevorderen. Op elke denkbare manier. Dus ook met leesclubs. Dat gebeurt vanaf januari in diverse bibliotheken en boekhandels. Niet alleen in Leeuwarden, maar ook in de hele provincie.

De teksten worden ter plekke uitgedeeld en hardop voorgelezen. Dat komt goed uit. Je hoeft je niet voor te bereiden. Dat kan ook niet. Wel kun je vertellen wat deze literatuur met je doet. Maak je kennis met teksten en auteurs van die teksten. Kennismaken met andere literatuurliefhebbers.

Binnenkort maar langs dbieb in Leeuwarden. Voor een woensdagochtend literatuur.

Marc Chavannes

Afgelopen week is journalist Marc Chavannes overleden. Hij was onder meer werkzaam bij NRC Handelsblad. Ook was hij hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen - maar dat was ruim voordat ik de Groninger universiteit bezocht.

Maar de naam herkende ik wel. Omdat hij samen met Liesbeth Wytzes een biografie schreef over HJ Schoo, bekend van het weekblad Elsevier. Het boek HJ Schoo - Over leven, denken en werk van een humaan radicaal realist verscheen in 2015 bij de boekenuitgeverij van Elsevier.

Dat boek heb ik in de kast staan, als een van de journalistieke boeken. Een vlotte kennismaking met een bekend redacteur.

Maar daar redde ik het leven van Chavannes niet mee.

Gijsbreght van Aemstel

Eeuwenlang. Letterlijk. Zo lang wordt in de eerste week van januari de Gijsbreght van Aemstel van Joost van den Vondel opgevoerd. In eerste instantie ter gelegenheid van de opening van de schouwburg van Van Campen, de eerste schouwburg van Amsterdam. Nu in hotel The Dylan, dat op dezelfde plek staat als de afgebrande schouwburg.

Nog altijd wordt dit toneelstuk opgevoerd. Mevrouw Frits en ik waren hier zaterdag, bij de matinee-voorstelling. We hebben genoten van het verhaal over de belegering van de stad en de dappere strijd van Gijsbreght.

Een mooi toneelstuk om te lezen bij een boekenclub of literatuurkring.

Herman Koch heeft uitgezaaide prostaatkanker. Das niet fraai. Maar wel een goede aanleiding om opnieuw in zijn literaire oeuvre te duiken. Omdat voor een goed boek altijd een reden is. Dat is misschien een troostende gedachte voor een schrijver. Niet dat je gelezen wilt worden, maar dat je schrijft - je bewijst dat je leeft of hebt geleefd. Dat anderen van je pennevruchten genieten, geeft dan zin en betekenis aan je leven.

Net als een toneelstuk dat al eeuwenlang wordt uitgevoerd.

ND Boekenclub

Gelukkig nieuwjaar. Veel leesplezier gewenst voor in 2024.

Ik ben dit jaar begonnen met het aanmelden voor een leesclub. De club van lezers van het Nederlands Dagblad. Zes boeken gaan we dit jaar lezen. Om te beginnen met 1984 van George Orwell. Om vervolgens met elkaar door te spreken over de thema's van de boeken.

De overige vijf boeken zijn nog onbekend. Maar het zal ongetwijfeld verrassend zijn.