Kamp Amersfoort

Kamp Amersfoort speelde een grotere rol bij de Holocaust dan tot nu toe werd gedacht. Zo vonden via het doorgangskamp bij Leusden, aan de zuidkant van Amersfoort, wel degelijk directe deportaties plaats naar concentratiekampen in het oosten.

Dat blijkt uit het boek Het vergeten verhaal van de Joodse gevangenen van Kamp Amersfoort van onderzoeker Amanda Kluveld (Universiteit Maastricht).

Ik denk bij dit bericht aan Rudi Jansz, de vader van schrijver en muzikant Ernst Jansz. Rudi, geboren en getogen in Batavia (Nederlands-Indië), kwam vlak voor de oorlog naar het moederland om te studeren. De oorlog brak uit en Rudi ging in het verzet.

Maar op een slechte dag ging het fout. Rudi werd opgepakt en kwam in Kamp Amersfoort terecht. Hij overleefde het kamp, maar het kamp overleefde hem niet. Zo'n twee decennia na de oorlog kwam het concentratiekampsyndroom als een boemerang bij hem terug.

Zoon Ernst schrijft er uitgebreid over in zijn boeken De Overkant, Molenbeekstraat en De Neerkant. Ingrijpend, indrukwekkend hoe het trauma uit dit kamp haar effect hadden op Rudi, zijn geestelijke en lichamelijke gezondheid, en op het gezin Jansz.

Ernst maakt bij zijn boeken ook altijd een cd, een soort soundtrack. Bij het boek Molenbeekstraat schreef hij het lied De ballade van Nina bobo, met daarin dit couplet:

zij trouwden en de oorlog kwam

met onderdrukking en geweld

en wie de vrijheid ernstig nam

werd ongewild een held

zij is zijn gangen nagegaan

tot aan kamp Amersfoort

zij heeft er aan de poort gestaan

van haar geliefde niets gehoord

Het lied zit al dagen in mijn hoofd. Zeker met de herdenking van 4 mei en Bevrijdingsdag van een dag later in het vooruitzicht.

Koningsdag

Koning Willem-Alexander was in Emmen voor zijn verjaardagsfeestje. Misschien dat hij nog langs de Koloniën van Weldadigheid geweest. Daar is namelijk een achterneef van hem opgegroeid: Frenk der Nederlanden.

De journalist van Het Parool heeft écht Der Nederlanden van zijn achternaam. Het is geen pseudoniem of schrijversnaam. "Der Nederlanden vertelde dat hij afstamt van een bastaardzoon van koning Willem II. Deze kreeg bij zijn buitenechtelijke geboorte de achternaam ‘Der Nederlanden’ mee. ‘Vandaar,’ aldus Frenk grijnzend," aldus een verhaal op IkVader.nl.

Een artikel waarin iets meer wordt verteld over die achtergrond, is van internet verdwenen. Maakt niet uit, misschien is zo'n verhaal ook te goed om gecheckt te worden. Het is in ieder geval een reden om het boek 101x Frenk weer te lezen. Met stadskronieken van de hoofdstad, van de hand van Frenk. Voor een onderhoudend boek is altijd wel een reden te vinden.

Wereldboekendag

Gisteren was het Wereldboekendag. Een wereldwijde dag om het boek onder de aandacht te brengen. De organisatie is in handen van UNESCO. Deze dag wordt al sinds 1995 gehouden.

Een wereldboekendag. Je kunt het ook lezen als een dag van wereldboeken. Wat zijn de klassiekers van over de hele aardbol? En wie bepaalt of dat klassiekers zijn?

Is de Odyssee van Homerus een wereldboek? Is het werk van een winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur een wereldwijde aanrader? Wat vinden we van de Bijbel of de Koran?

De Wereldboekendag is de Internationale dag van het boek en de auteursrechten. Sinds mijn verhuizing staat in de woonkamer een grote boekenkast. Een deel van mijn privé-bibliotheek staat hier opgesteld. Als ik tijd over heb, sta ik voor de ruggen van de boeken. Zo af en toe pik ik een boek eruit en blader ik er weer doorheen.

Soms pak ik een boek om te verhuizen. Naar mijn studeerkamer. Want daar staan ook nog boekenkasten. De scheiding van wat boven staat en wat in de woonkamer, is niet heel strikt. Grofweg is de verdeling dat beneden de literatuur staat en boven de vakliteratuur en naslagwerken.

Globaal. Want het leuke van zo met boeken omgaan, is dat de bieb leeft en beweegt. En je wordt soms verrast door boeken, omdat ze soms dus ergens anders staan dan je had gedacht.

De Wereldboekendag wordt door UNESCO georganiseerd. Nu is deze organisatie ook verantwoordelijk voor Cities of Literature. Leeuwarden is zo'n UNESCO City of Literature. Net als Utrecht, de andere Nederlandse litertuurstad. Maar ik heb in mijn stad weinig activiteiten gezien rond de Wereldboekendag.

Nou ja, dan ga ik thuis in de spreekwoordelijke luwte deze dag vieren.

Leven zonder bril

Op de radio hoor ik regelmatig een reclame over lezen zonder bril. Een aanmoediging om de ogen te laseren, bijvoorbeeld.

Maar ik denk aan lezen mét bril. Martin Bril, wel te verstaan. De columnist van de Volkskrant en Het Parool overleed vijftien jaar geleden.

Veel columns zijn nadien gebundeld. Ik lees en herlees ze met plezier. Net als zijn verhalenbundel rond Napoleon, dat ik onlangs ook weer las.

Lees mij maar met Bril. Heel graag.

The great American eclipse

De afgelopen week waren de Verenigde Staten in de ban van een zonsverduistering. The great American eclipse wordt-ie genoemd op Amerikaanse nieuwssites, soms zelfs the eclipse of the century - de zonsverduistering van de eeuw. Zo'n 44 miljoen mensen wonen in het gebied waar de volledige verduistering te zien zal zijn.

Ik denk aan het boek Eclips van Adrian Verbree. Hij beschrijft hierin zijn burn-out. Een indringend verhaal.

Ik denk ook aan het album The Eclipse Sessions van John Hiatt. De plaat is opgenomen tijdens een andere zonsverduistering.

Zo associeer ik er op los, deze dagen.

 

De jongen die van de wereld hield

De jongen die van de wereld hield heeft de Woutertje Pieterse Prijs gekregen. De uitreiking gebeurde in het Radio 1-programma De Taalstaat. Voor de gelegenheid werd dit programma omgedoopt tot De Kindertaalstaat.

Aan de prijs is een bedrag van €15.000,- verbonden. Dat bedrag gaat naar Tjibbe Veldkamp en Mark Janssen; zij kregen de 37e editie van de prijs voor het mooiste kinderboek van het afgelopen jaar uit handen van jury-voorzitter Rik van de Westelaken.

Het boek gaat over het jongetje Adem dat voor zijn geboorte alvast een kijkje mag nemen op de wereld. Hij is een 'mogelijk' kind dat bij de eerste onverwachte kus van zijn ouders een blik kan werpen op zijn bestaan. Maar tot het werkelijke leven dreigt het niet te komen, omdat zijn ouders elkaar uit het oog verliezen. Adem krijgt vervolgens de kans om als 'mogelijk' kind zijn ouders ervan te overtuigen dat ze bij elkaar horen.

De titel van de prijs verwijst naar het gelijknamige boek van Multatuli uit 1890. Het verhaal gaat over een dromerige en poëtische Amsterdamse jongen, Wouter Pieterse, die opgroeit in een kleinburgerlijk milieu in de Franse tijd. De kleinburgerlijkheid van zijn omgeving en nieuwsgierigheid van Wouter komen vaak met elkaar in botsing, en vormen het hoofdthema van het boek.

Sinti, Roma en de transporten

Op het Sinti- en Romamonument aan de Vondelstraat in Den Haag zouden namen van slachtoffers van de razzia tijdens de Tweede Wereldoorlog onvolledig zijn of in zijn geheel ontbreken. Volkszanger Rein Mercha zet zich samen met de Haagse fractie van D66 in om de ontbrekende namen op de gedenksteen te krijgen. "Mijn familiegeschiedenis is de rode draad in mijn leven."

Nu ben ik niet heel bekend met het werk van Mercha. Er zijn dagen dat ik niet naar zijn muziek luister. Maar zijn inzet is hem te prijzen. We bagatelliseren niks als we zeggen dat niet alleen de Joden, maar ook de zogenoemde zigeuners hebben geleden onder de terreur van Hitler en zijn trawanten.

Zoni Weisz schreef het autobiografische boek De vergeten holocaust over de vervolging van de Sinti en de Roma. Eerder al kwam journalist Aad Wagenaar met het boek Settela -Het meisje heeft haar naam terug. Het is dat meisje met een hoofddoek, dat uit de treinwagon kijkt. Het is de trein die door Rudolf Breslauer is gefilmd in opdracht van kampcommandant Gemmeker.

De oorlog is sowieso een thema dat mij bezig houdt. Een hele billy-boekenkast staat vol met literatuur over de Tweede Wereldoorlog. Als ik iets lees in het nieuws over deze periode, kijk ik of ik iets vindt over dat onderwerp.

Zoals over het Amsterdams vervoerbedrijf GVB en de gemeente Amsterdam. Zij storten 100.000 euro in een fonds in verband met de rol die het vervoerbedrijf heeft gespeeld bij de deportatie van Joden in de Tweede Wereldoorlog. Ook komen bij drie tramhaltes gedenktekens.

Twee boeken trek ik uit de kast. Het boek Buitengewone Transporten en het boek De Nederlandse Spoorwegen In Oorlogstijd. Over het 'openbaar vervoer', dat zich ten dienste stelde van de bezetter. Niet om gemakkelijk van a naar b te gaan, maar om bevolkingsgroepen te laten verdwijnen.

Zo ging dat. En die wond is nog altijd niet geheeld, maar een open wond.