Lezen en luisteren

Al een paar dagen wordt vuurwerk afgestoken. Het begint een week voor de jaarwisseling, en in crescendo gaat het vuurwerk afsteken door. Over zo'n twaalf uur is dit kalenderjaar ten einde. Dan begint 2025 - geen idee wat dat jaar zal brengen.

Vandaag geen uitgebreid jaarverslag, geen notulen over 2024. Wel een kort overzichtje. Want het afgelopen jaar heb ik niet stilgezeten, als het gaat om boeken en muziek. Daarom in willekeurige volgorde wat titels die me bij blijven van de afgelopen 52 weken.

In juli was ik met mijn broers en zwagers een weekend op pad. Dat doen we elk jaar. Twee nachten en drie dagen op locatie. Iedereen neemt dan muziek mee om te delen. Mijn oudste broer had een boek voor me meegenomen, De Vuuraanbidders van S. Vestdijk.

Eerste druk, 1947. Het is een roman over de Tachtigjarige Oorlog. De eerste zin uit De Vuuraanbidders luidt: "Over Prins Maurits sprak mijn vader zelden genoeg."

Voor mijn oudste broer reden genoeg om al zijn broers een eerste druk van het boek cadeau te doen.

In het afgelopen jaar heb ik meegelezen met de boeken van de ND Boekenclub. Zes titels kwamen weer op mijn nachtkastje te liggen. In januari en februari was dat 1984 van George Orwell. In maart en april lazen we Gilead van Marilynne Robinson. In mei en juni was het de beurt voor de Etty Hillesum-biografie van Judith Koelemeijer. Genereatie Angststoornis van Jonathan Haidt was het boek voor juli en augustus. Van Gaspard Koenig lazen we in september en oktober Humus. En in de laatste twee maanden van 2024 was Frank de Roo's vertaling van De Navolging Van Christus (Thomas á Kempis) het te lezen boek.

Dan heb ik het nog niet eens over de boeken die ik met de Literatuurkring las. Zoals over Suster Bertken, een boek van predikant Frans Willem Verbaas. Van Nico Dijkshoorn lazen we De Tranen Van Kuif Den Dolder. Ook Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Daanje stond op onze leeslijst.

Wat betreft muziek moest ik het dit jaar hebben van één box: The 1974 Live Recordings van Bob Dylan (en The Band). Het zijn de opnames van de tournee die Dylan in 1974 heeft gedaan. Het was de live-comeback van Dylan, die in de acht jaar hiervoor als een heuse huisvader leefde.

Ongetwijfeld vergeet ik nu nog titels om te delen. Dat maakt niet uit. Want een onvolledig lijstje is óók een lijstje. En vanuit dit overzichtje associeer ik weer verder. Op naar nieuwe boeken en muziek. Geen idee wat 2025 zal brengen, maar hopelijk weer net zulke verrassende titels als het afgelopen jaar.

Soevereiniteitsoverdracht

Afgelopen week was het 75 jaar geleden dat Nederlands-Indië soeverein werd. Althans, toen ondertekende konining Juliana de Soevereiniteitsoverdracht, na een bloedige onafhankelijkheidsoorlog.

Of was het een burgeroorlog? Indië was immers Nederlands grondgebied. Na het vertrek van de Japanse bezetter, riepen Soekarno en Mohammed Hatta de onafhankelijkheid uit. Het Aziatische land wilde niet meer als kolonie dienen van het West-Europese moederland, maar zelfstandig zijn.

'Den Haag' ging daar niet zonder slag of stoot mee akkoord en begon met de zogenoemde politionele acties. Daarover zijn al de nodige boeken verschenen. Zoals het vuistdikke De brandende kampongs van Generaal Spoor van de Zwitsers-Nederlandse historicus Rémy Limpach.

Is van deze oorlog ook een muzikale verwerking gemaakt? In welke liedjes komt de onafhankelijkheid van Indonesië aan bod? Ik ken die liedjes niet, maar houd me graag aanbevolen. Misschien heb ik die songs gemist.

The Odyssey

Ambitieus. Dat is wat ik dacht bij het bericht dat regisseur Christopher Nolan de Odyssee wil gaan verfilmen. Het epos moet 17 juli 2026 in de bioscoop te zien zijn. Dat is over anderhalf jaar.

Homeros schreef dit boek rond 800 voor Christus. Odyssee behoort tot de wereldliteratuur. En dan ook van de buitencategorie. Het is zo'n boek waarvan je met recht kunt zeggen, dat het de tand des tijds heeft doorstaan.

Zo'n kwalificatie is niet elk boek gegeven.

Hoe breng je zo'n boek op het witte doek? Daar mag Nolan zich mee bezig houden. Hij liever dan ik. Maar ik ben dan ook geen filmregisseur. Gelukkig maar, dat is voor iedereen beter. Overigens, Nolan maakte ook al de film Interstellar, over de verschillende tijdsdimensies. Hij kan dus wel wat.

Tot zover de film. Het boek is interessanter. De Odyssee hoort ook bij Bob Dylan. De zanger noemt het boek als een van de drie titels die hem inspireren. Net als Moby Dick en All Quiet on the Western Front. In zijn Nobel Lecture zegt Dylan over de Odysee:

"The Odyssey is a great book whose themes have worked its way into the ballads of a lot of songwriters: “Homeward Bound, “Green, Green Grass of Home,” “Home on the Range,” and my songs as well.

The Odyssey is a strange, adventurous tale of a grown man trying to get home after fighting in a war. He’s on that long journey home, and it’s filled with traps and pitfalls. He’s cursed to wander. He’s always getting carried out to sea, always having close calls. Huge chunks of boulders rock his boat. He angers people he shouldn’t. There’s troublemakers in his crew. Treachery. His men are turned into pigs and then are turned back into younger, more handsome men. He’s always trying to rescue somebody. He’s a travelin’ man, but he’s making a lot of stops.

He’s stranded on a desert island. He finds deserted caves, and he hides in them. He meets giants that say, “I’ll eat you last.” And he escapes from giants. He’s trying to get back home, but he’s tossed and turned by the winds. Restless winds, chilly winds, unfriendly winds. He travels far, and then he gets blown back.

He’s always being warned of things to come. Touching things he’s told not to. There’s two roads to take, and they’re both bad. Both hazardous. On one you could drown and on the other you could starve. He goes into the narrow straits with foaming whirlpools that swallow him. Meets six-headed monsters with sharp fangs. Thunderbolts strike at him. Overhanging branches that he makes a leap to reach for to save himself from a raging river. Goddesses and gods protect him, but some others want to kill him. He changes identities. He’s exhausted. He falls asleep, and he’s woken up by the sound of laughter. He tells his story to strangers. He’s been gone twenty years. He was carried off somewhere and left there. Drugs have been dropped into his wine. It’s been a hard road to travel.

In a lot of ways, some of these same things have happened to you. You too have had drugs dropped into your wine. You too have shared a bed with the wrong woman. You too have been spellbound by magical voices, sweet voices with strange melodies. You too have come so far and have been so far blown back. And you’ve had close calls as well. You have angered people you should not have. And you too have rambled this country all around. And you’ve also felt that ill wind, the one that blows you no good. And that’s still not all of it.

When he gets back home, things aren’t any better. Scoundrels have moved in and are taking advantage of his wife’s hospitality. And there’s too many of ‘em. And though he’s greater than them all and the best at everything – best carpenter, best hunter, best expert on animals, best seaman – his courage won’t save him, but his trickery will.

All these stragglers will have to pay for desecrating his palace. He’ll disguise himself as a filthy beggar, and a lowly servant kicks him down the steps with arrogance and stupidity. The servant’s arrogance revolts him, but he controls his anger. He’s one against a hundred, but they’ll all fall, even the strongest. He was nobody. And when it’s all said and done, when he’s home at last, he sits with his wife, and he tells her the stories."

Daar doe ik het maar mee, tijdens deze grijze en sombere Kerstdagen.

A complete unknown

Een biopic heet het, de film A Complete Unknown van regisseur James Mangold. Het woord is een Engelse samentrekking van biographical en picture. en vertelt het levensverhaal van de hoofdpersoon. In dit geval gaat het om een korte periode uit het leven van Bob Dylan, de singer-songwriter die in 2016 de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg toegekend.

Mangold schreef het scenario van de film op basis van het boek Dylan Goes Electric! van Elijah Wald. In dit boek volgt de schrijver de ontwikkeling van Bob Dylan, van singer-songwriter, die met zijn akoestische gitaar misstanden aan de kaak stelde, tot de rock-artiest, die gezwicht zou zijn voor de commerciële muziek.

Is de film daarmee een biografische film, of een boekverfilming geworden? De film moet in Nederland nog verschijnen, maar is op de Amerikaanse markt al verschenen. Handig moment, zo vlak voor de feestdagen en eindejaars-vakanties. Wat ik opmaak uit de stortvloed aan berichten en besprekingen, is dat A Complete Unknown wel goed ontvangen wordt.

Ik ben benieuwd. De film, ruim twee uur, zal waarschijnlijk wel draaien in filmhuis Slieker Film in mijn thuisstad Leeuwarden. Dan weet ik meer. Tot die tijd: geduld.

Het Achterhuis

Een kringloopbedrijf uit het Friese Burgum heeft een eerste druk van Het Achterhuis van Anne Frank verkocht voor 3550 euro. Het boek was op het nippertje gered uit de oudpapierbak.

Het Achterhuis werd in juni 1947 gepubliceerd in een oplage van 3036 exemplaren, meldt de NOS. Tijdens de afwas had ik het erover met Mevrouw Frits. Een oplage van drieduizend stuks. Dat kun je met de kennis van nu nauwelijks voorstellen.

Maar net na de oorlog kon je de publicatie van dit dagboek juist niet voorstellen. Het was nog maar twee jaar nadat Nederland was bevrijd. Het was de tijd om vooruit te kijken, niet om nog weer terug te denken aan de oorlogsperiode.

En het was de tijd van de wederopbouw. Papier was er niet in overvloed, dus er moesten strakke keuzes gemaakt worden wat op de boekenmarkt kwam. Pas toen historicus Jan Romein een artikel over het toen nog onbekende dagboek van Anne Frank op de voorpagina van Het Parool schreef, toonden de eerste uitgeverijen interesse in het dagboek.

De persoon die dit exemplaar in huis heeft, moet het veilig opbergen. En handschoenen gebruiken als het boek tevoorschijn wordt gehaald.

Koffiefilters

Sinds ik een ongelukkige val maakte van de trap, loop ik langs verschillende specialisten. Alle doktoren hebben de taak gekregen om na te gaan wat mijn val veroorzaakt heeft. Zo kom ik ook langs een diëtist en een leefstijl-coach.

Een van de onderwerpen waar we het over hebben, is het eet- en drinkpatroon. Zo heet dat dan in jargon. In gewone mensentaal: wat eet en drink je? Suiker moet je zoveel mogelijk vermijden, alcohol mag met mate. Verzadigde vetten zijn verkeerd en moet je ook laten staan, onverzadigde vetten zijn oké en mag je prima hebben. Dat soort adviezen krijg je mee.

Koffie is ook zo'n onderwerp. Het is geen verboden product. Gelukkig maar, want ik ben een fervent koffiedrinker. Maar het gaat er dan wel om welke soort koffie je drinkt. Filterkoffie heeft de voorkeur. Dat komt omdat filterkoffie met een filter wordt gezet. De papieren filter houdt het stofje cafestol tegen.

Cafestol is een diterpeen molecuul dat van nature aanwezig is in koffiebonen en dat effect heeft op het cholesterol in het bloed, lees ik op Wikipedia. Cholesterol vergroot de kans op bijvoorbeeld een hartaanval of beroerte.

Bij dit verhaal moet ik denken aan Boele P. Ytsma, voormalig theoloog en tegenwoordig gezondheidsgoeroe. Na een pittige burn-out (alsof er een burn-out-light bestaat) gooide hij het roer om: hij ging plantaardig eten. En dus als veganist door het leven.

Over zijn nieuwe levensstijl schreef Ytsma in 2013 het boek Ik ben een planteneter. Geen vlees, geen dierlijke producten meer. En een behoorlijk kilo-verlies, zijn gezondheid is er behoorlijk op vooruit gegaan. Toen ik in deze periode een kopje koffie met hem ging drinken, nam hij een glas groene thee.

Na dit boek, zijn derde inmiddels (na twee boeken over geloofstwijfel), is het wat stil geworden rondom Ytsma. Tegenwoordig runt hij met zijn tweede vrouw Anat een zelfvoorzienende bed & breakfast in Thesinge.

Maarten 't Hart

Schrijver Maarten 't Hart krijgt de P.C. Hooftprijs voor zijn oeuvre aan verhalend proza. De 80-jarige auteur schrok van de onderscheiding, maar is er erg blij mee. Hij noemt het "de mooiste prijs die je in Nederland kunt krijgen".

De eerste keer dat ik iets over de scrhijver hoorde, was op de middelbare school. Havo 4 van het Greijdanus College in Zwolle. We hadden een themaweek, waarin verschillende vakken zich bogen over dit thema. Dit jaar was Huwelijk het thema; het vak Nederlands had een lijstje met citaten en aforismen ingeleverd voor de bijgaande Greijdanus-studiegids. Met een citaat van 't Hart: De enige woorden die rijmen op 'huwelijk' zijn 'gruwelijk' en 'afschuwelijk'.

De tweede keer dat op het Greijdanus de naam van Maarten voorbij kwam, was in een les van het vak Nederlands. We waren bezig met het samenstellen van onze leeslijst, de docent gaf vaak een passende suggestie. Aan een meisje stelde hij Een vlucht regenwulpen voor, het boek dat tien jaar later het te lezen boek was voor de campagne Nederland Leest.

Ik was toen best wel verliefd op dit meisje, maar kon mezelf bedwingen. Haar aangeraden boek zou ik niet lezen, dat plezier gunde ik haar.

Voor de oudere Leeuwarders is Maarten 't Hart ook een bekende naam. De verhalenbundel Het vrome volk verscheen in 1975. Hierin komt dominee Zelle naar voren, losjes gebaseerd op de Leeuwarder predikant Johannes Hendrikus Zelle. Die voelde zich in een kwaad daglicht te zijn gesteld door de gepromoveerde bioloog - overigens beiden gereformeerd (synodaal).

Enfin, over deze kwestie is genoeg terug te lezen. Dat voor een andere plek. Maarten 't Hart heeft inmiddels zijn literaire bekroning. Van harte gefeliciteerd.

Damascus

Het regime van de Syrische president Assad is gevallen. Rebellen veroverden zaterdag de stad Homs en niet veel later ook hoofdstad Damascus. Assad is met een vliegtuig de stad ontvlucht naar onbekende bestemming.

Ik ben vorige week begonnen in het boek Het Mysterie van Jostein Gaarder. Het is een kerstverhaal, over het Noorse jongetje Joachim. Die heeft een adventskalender gekocht. Achter de luikjes van de aftelkalender zit een verhaal verstopt over Elisabet.

Het verhaal is geschreven door de marktkoopman Johannes, die ooit een Elisabet kende. Hoe dit verhaal precies verloopt, is door Gaarder op zijn bekende manier uitgewerkt.

Johannes uit dit boek komt uit Damascus. Toen in 1992 dit boek verscheen, in het Noors onder de titel Julemysteriet, was Bashar's vader Hafiz al-Assad de Syrische leider. Maar daar refereert Gaarder niet naar. Misschien maar goed ook.

Want de Assad-familie is nu verdreven uit Damascus. Maar de Bijbels-historische waarde van de Syrische hoofdstad bestaat al tweeduizend jaar. En daarmee is de stad een blijvende naam gebleven.

Suster Bertken

Met de Literatuurkring waar ik deel van uit maak, lazen we de afgelopen tijd het boek Suster Bertken. Een roman, geschreven door predikant Frans Willem Verbaas. Met het oeuvre van de hervormde PKN-dominee was ik niet bekend, maar zijn boek over de kluizenares beviel me wel. Verbaas schrijft makkelijk.

Het verhaal over Berta Jacobsdochter is dan ook wel een die tot de verbeelding spreekt. Een buitenechtelijke dochter van een geestelijke, die bij wijze van boetedoening zichzelf laat inmetselen. En vervolgens 57 jaar in haar kluis verblijft, tot grote frustratie van het kerkbestuur. Want die wil de kerk uitbreiden, maar dan moet Suster Bertken met haar kluis verhuizen - en dat wil ze niet.

Naast bidden en mediteren, schreeft Bertha ook. Twee boeken hebben de tand des tijds doorstaan: Het boecxken van dye passie, proza over het lijden van Christus. Het andere boekje heet Suster Bertkens boeck tractierende van desen puncten en bevat onder meer gebeden en acht liederen.

Die liederen hebben het gebracht tot de Nederlandse literatuurgeschiedenis. En dus tot het boek dat Verbaas over haar schreef. Een laagdrempelige kennismaking met deze middeleeuwse non.