12 augustus 2025

Mooie schoenen

Mevrouw Frits en ik hebben onlangs nieuwe schoenen gekocht. Twee paar, zelfs. Ik was er ook wel aan toe. Mijn nette schoenen waren niet meer zo netjes meer: de hak liet los van de zool. En mijn wandelschoenen waren inmiddels zó scheef afgesleten, dat mijn sokken bij elke plas water zich volzogen met vocht.
Ook niet zo gek. Met die wandelschoenen heb ik de nodige kilometers gewandeld. Voor het aantal kilometers heb ik de app Ommetje van professor Scherder er even bijgepakt. Die telt sinds het begin dat ik gebruik maak van deze app ruim 2200 kilometer. Die afstand heb ik vrijwel volledig op de afgesleten schoenen afgelegd.
Enfin. Tijd om naar een lokale middenstand te gaan. En dus twee paar schoenen te halen.
Ik moet bij de nieuwe schoenen denken aan het liedje Mooie Schoenen van Ernst Jansz. Hij schreef dit liedje als soundtrack bij de verfilming van het boek De Zwarte Meteoor van Tom Egbers. De journalist schreef dit boek over de Zuid-Afrikaanse voetballer Steve Mokone.
Het liedje is terug te vinden op de cd De Overkant. Let wel even op: het gaat hierbij om de heruitgave uit 2001. Bij de eerste editie van dit album uit 1999 staat het nummer nog niet.

11 augustus 2025

De Derde Bom, die nooit viel

In het Nederlands Dagblad stond vorige week een commentaar over de atoombommen. Twee daarvan werden tachtig jaar geleden boven Japan gedropt. De bommen op Hirosjima en Nagasaki dwongen de keizer om zijn nederlaag te erkennen.
In het commentaar gaat het ook over de Derde Bom, die nooit viel. Ik denk aan De Bom van Doe Maar, maar vooral aan Willem Wilmink. Die kwam met de mooie tekst De Bom Valt Nooit: Nu is tot onze grote schrik / de hele wereld kerngezond.
Misschien wel goed dat die bom nooit is gevallen. Hoewel je met de huidige wereldleiders ook niets meer kunt uitsluiten. Jammer dat Poetin en Trump zo slecht Nederlands spreken. Anders was Wilmink verplichte kost voor hen.


10 augustus 2025

Boekhandel Dominicanen

Boekhandel Dominicanen Maastricht is door het internationale platform 1000 Libraries uitgeroepen als mooiste boekhandel ter wereld. Er waren 19 boekhandels geselecteerd voor de verkiezing.
Volgens 1000 Libraries, een jonge Australische stichting die zich sterk maakt voor bibliotheken en boekwinkels wereldwijd, was Dominicanen geselecteerd op basis van de bijzondere inzet om de magie van het boek.
Ik moest denken aan Van der Velde in de Broeren, voorheen Waanders in de Broeren. In de voormalige Zwolse kerk kom ik nog wel eens, twee of drie keer per jaar. Ook zo'n mooi pand. Een grote uitnodiging om boeken te grijpen. Te lezen.
Woonde ik zelf maar in zo'n mooi pand, met wanden gevuld met boeken. Muren zonder behang, maar met letters. Heerlijk.
Maar eerst naar Maastricht, binnenkort

06 augustus 2025

The Resurrection of the Christ

Mel Gibson komt volgend jaar eindelijk met The Resurrection of the Christ. Deze film is het vervolg op zijn succesvolle film The Passion of the Christ uit 2004. The Resurrection telt twee delen. Het eerste deel verschijnt Goede Vrijdag: 26 maart 2027. Het tweede deel staat gepland voor Hemelvaartsdag, 6 mei 2027.
Voor The Passion benaderde Gibson de muzikant Bob Dylan om de filmmuziek voor zijn rekening te nemen. Maar de zanger weigerde in eerste instantie, wegens tijdgebrek. Later droeg Dylan nog wel “Rock of ages” aan voor de soundtrack, maar dit werd weer geweigerd omdat er al filmmuziek was gemaakt door John Debney.
Dylan die de filmmuziek zou maken voor The Passion Of The Christ. Hoe zou dat geklonken hebben? Ik denk dat ondanks het geweigerde verzoek, Dylan alsnog aan het schrijven is geweest en Pasen als thema heeft gekozen. Het resultaat is Ain't Talkin' en verscheen op het album Modern Times uit 2006.

05 augustus 2025

Vallende sterren

Augustus is de maand van de vallende sterren. Over vallende sterren gesproken, Bob Dylan maakte er ooit een mooi liedje over. Shooting Star, waarvan de mooiste uitvoering op MTV Unplugged is te vinden.
De song is vrij te interpreteren. Als altijd geboeid door Bijbelse teksten verwijst Dylan misschien naar de ster die de wijzen uit het oosten naar Bethlehem leidde na de geboorte van de Verlosser. Het kan ook zijn dat de ster het einde der tijden aankondigt, want de songwriter zingt: 'It's the last temptation, the last account' en de 'last radio is playing'. In het derde couplet verwijst 'The last time you might hear the Sermon on the Mount' naar de kernboodschap van het christendom zoals beschreven in het Evangelie volgens Mattheus.
Maar er is nog een andere, wereldlijkere uitleg: de 'Shooting Star' die herinnert aan een verloren liefde. Ten overstaan van zijn geliefde vraagt de aanbidder zich af: 'If I was still the same, If I ever became what you wanted me to be'. Dan staat 'Shooting Star' symbool voor de liefdesdroom, vluchtig en ongrijpbaar. Wie weet is Dylan beinvloed door toneelschrijver Anton Tsjechov: in diens verhaal 'Het huis met de mezzanine' (189) komt een vallende ster voor.

Uit: Margotin, Philippe en Jean-Michel Guesdon. Bob Dylan Compleet. Het verhaal van de 492 songs. Zwolle: WBOOKS, 2016

04 augustus 2025

GelreDome

Vorige week werd bekend dat voetbalclub Vitesse de proflicentie is kwijtgeraakt. Mogelijk krijgt de club die licentie nog terug. Maar dat is een juridisch gebeuren. We wachten de zitting rustig af.
De vraag is tegelijk wat met het stadion moet gebeuren. GelreDome, zoals het gebouw heet, is namelijk ook een concertlocatie. Ik ben er één keer geweest, in 2012. Toen was Doe Maar de hoofdact van de jaarlijkse Symphonica in Rosso-optredens.
Maar ja, veel meer met het stadion heb ik ook niet. Ik ben dan ook geen Arnhemmer.

01 augustus 2025

Geen andere mensen

Het snikt in me: ‘Zie je wel, dat is er van je terecht gekomen: slechte meningen, spottende en verstoorde gezichten, mensen die je antipathiek vinden en dat alles omdat je niet naar de goede raad van je eigen goede helft luistert. Ach, ik zou wel willen luisteren, maar het gaat niet; als ik stil en ernstig ben, denkt iedereen dat het een nieuwe komedie is, en dan moet ik me wel met een grapje er uit redden, om nog maar niet eens te spreken van mijn eigen familie, die beslist denkt dat ik ziek ben, me hoofdpijnpillen en zenuwtabletten laat slikken, me hals en voorhoofd voelt of ik koorts heb, naar mijn ontlasting vraagt en mijn slechte bui becritiseert. Dat houd ik niet vol: als er zo op me gelet wordt, word ik eerst snibbig, dan verdrietig en ten slotte draai ik mijn hart weer om, draai het slechte naar buiten, het goede naar binnen en zoek aldoor naar een middel om te worden, zoals ik zo erg graag zou willen zijn en zoals ik zou kunnen zijn, als ... er geen andere mensen in de wereld zouden wonen. Je Anne.

Met deze woorden sloot Anne Frank haar dagboek. Dat kon ze niet weten. Sterker nog, ze was druk bezig met het herschrijven van haar dagboek. Immers, minister Gerrit Bolkestein, die tijdens de zogenaamde Londense kabinetten over Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. de scepter zwaaide, had Anne daarin opgeroepen.
De socialist had namelijk in maart 1944 alle Nederlanders opgeroepen om geschreven getuigenissen van de bezettingstijd te bewaren, deze zouden na de bevrijding worden ingezameld om deze moeilijke periode te documenteren. Deze oproep was voor Anne Frank aanleiding om haar dagboek om te werken voor publicatie.
Na die laatste aantekeningen van dinsdag 1 augustus 1944 heeft Anne niet meer geschreven. Drie dagen later stopte een overvalwagen voor de deur van het Achterhuis. Een half jaar later overleed Anne, kort na haar zus Margot, in concentratiekamp Bergen-Belsen.
Haar dagboek, haar literaire erfenis, is sindsdien een belangrijk werk geworden. Dat komt natuurlijk deels door haar goede schrijfstijl. Maar gedeeltelijk komt dat ook omdat we weten hoe haar verhaal afloopt. Zou Het Achterhuis ook zo'n bekend werk zijn geworden, als Anne de oorlog had overleefd? Als ze in staat was geweest om haar verhaal zelf af te ronden?
We zullen het nooit meer weten. We moeten het doen met wat er ligt. En dat is een indrukwekkend verhaal.

31 juli 2025

Op Klompen

Vorige week kwamen mevrouw Frits en ik terug van een lang weekend in Vlaanderen. We sliepen in de abijen van Westmalle en van Brecht, een dorp verderop. In Westmalle kom ik elk jaar wel een keer. Dat is zo gekomen na een soort snuffelstage, ook al acht jaar geleden.
Ter voorbereiding op dat eerste bezoek las ik toen het boek Op Klompen van André Baillon. Hij was een schrijver aan het begin van de twintigste eeuw. Een Franstalige Antwerpenaar. Opmerkelijk, omdat Antwerpen Nederlandstalig is.
Het boek beschrijft de poging van Baillon en zijn vrouw Marie om een kippenfokkerij te starten in Westmalle. En passant schetst hij een beeld van het dorp, inclusief de monniken die er woonden.
Enfin. Nu ik met mevrouw Frits weer naar Westmalle ging, was dat een goede aanleiding om het boek te herlezen. Niet dat ik me alles herinnerde. Wel de ironische schrijfstijl van Baillon. Ik houd er wel van, maar ik snap ook wel waarom hij in de Noordelijke Nederlanden niet zo bekend is. Baillon schrijft wel wat hoekig.
Maar ja, misschien dat ik er daarom wel zo van houd.

25 juli 2025

George Kooymans

Afgelopen woensdag overleed George Kooymans op 77-jarige leeftijd. Hij is vooral bekend geworden als mede-oprichter van de Golden Earirng, waar hij gitaar speelde en soms de lead-zang voor zijn rekening nam.
Ik ken hem vooral als een van de drie Vreemde Kostgangers, naast Henny Vrienten en Boudewijn de Groot. In deze gelegenheidsformatie zong Kooymans in het Nederlands; dat is nog eens wat anders dan het Engels van de Earring of het Haagse dialect.
De muzikant leed vier jaar aan ALS. Dat is een ongeneeslijke spierziekte, waarbij zenuwen afsterven en spieren steeds zwakker en stijver worden. Ik dacht het al eens, nog voordat de officiële diagnose wereldkundig werd gemaakt. De gelaatsuitdrukkingen van Kooymans leken sterk op die van voetballer Fernando Ricksen, die eveneens aan deze ziekte leed.
Journalist Pieter Steinz werd ook door deze ziekte getroffen. Voor hem was het een reden om te schrijven: een wekelijkse rapportage over zijn ziekte, aan de hand van boeken die hij (her)las tijdens zijn ziekte. Het is een manier om je nieuwe leven vorm te geven.
De uitvaart van Kooymans vindt in besloten kring plaats. Voor ons als gewone stervelingen blijft zijn muziek achter. Ik draai maar weer wat muziek van de Kostgangers.

17 juli 2025

Nyk de Vries

Voor de Gereformeerde Kerkbode las ik het boek De Baptisten van Nyk de Vries. En nee, het gaat niet over de megakerk in Drachten; de Vrije Baptistengemeente Bethel telt zo'n drieduizend leden.
De Baptisten is een autobiografische roman van De Vries. Hij heeft een christelijke achtergrond. In dit boek beschrijft hij hoe het met middelbare scholieren gaat, als zij intens optrekken maar toch een andere (geloofs)keuze maken.
Nu ken ik de dichter een beetje. Toen hij in 2019 Dichter fan Fryslan werd, interviewde ik hem voor het radioprogramma 't Cult-uur bij Omroep Leeuwarden. Maar dat is ook alweer zes jaar geleden. Wel wist ik dat hij wel eens werkte met Meindert Talma. Ook een interessante muzikant en schrijver.
Een interessant boek, wel. Geen schoppen tegen het verleden. Maar met waardering over geloof en ontwikkeling. Zoiets.

13 juli 2025

Herman Brood

Afgelopen vrijdag was het de 24e sterfdag van Herman Brood. Ik denk aan het liedje When I Get Home, en dan vooral over wat Martin Bril er over schrijft. Ik citeer uit de versie van Man In De Verte. “Hoeveel mensen weten eigenlijk dat hij een ongelooflijk goede plaat maakte, Ciao Monkey, een plaat die over Hermans strijd met de verdovende middelen ging. Die strijd had hij gedeeltelijk gewonnen, of verloren – hoe je het maar bekijkt. In ieder geval gebruikte hij geen speed meer. (…)
Ciao Monkey sluit af met een liedje van Nick Cave, een zanger die Herman bewonderde, zoals hij eigenlijk iedereen bewonderde die op het randje van de zelfkant balanceerde en daar kunst van kon maken, desnoods levenskunst (Brood was een grote, gulle en oprechte vriend van zwervers, hoeren en junkies, zoals het hoort, want op het randje is het mogelijk vrij te zijn, al moet je er niet overheen kukelen). Het liedje heet ‘When I Get Home’.
Herman zingt, terwijl hij zichzelf hij zichzelf begeleidt op de piano. Zijn stem is helder en dromerig tegelijk. De piano is rinkelend en traag. ‘When I get home, I knew it ain’t no sin, when I get home, you know I take off my skin. When I get home I’m gonna see my girls. When I get home I’m gnna buy them a toy. When I get home they’re gonna jump for joy. But right now, right now, right now – I fly on my own.’
Het is het mooiste, het waarste, het ontroerendste en liefste wat Brood ooit heeft gezongen. Ik zal het nooit vergeten. En verder, om met Chabot te spreken: we moeten er nog maar eens een hartig woordje over wisselen, daarboven, want dit was natuurlijk een mislukt idee.” (Martin Bril. Man uit de verte, (Amsterdam: Prometheus, 2013), pagina 175)
Het verhaal staat overigens ook als nawoord in Rock 'n Roll Junkie, de biografie uit 1994 die Jan Eilander in 2001 opnieuw uitgaf.

11 juli 2025

Srebrenica

Vandaag is het 30 jaar geleden dat de Bosnische enclave Srebrenica viel. Wat volgde was de moord op 8.373 moslims, vooral mannen en jongens. De grootste genocide op Europees grondgebied sinds de Tweede Wereldoorlog.
Zeven jaar later viel het tweede kabinet van Wim Kok op het rapport hierover, dat historicus Hans Blom, als directeur van het NIOD, publiceerde. Het was het begin van mijn politieke leven.
Ongetwijfeld is dit drama in muziek gebracht. Vooral in voormalig Joegoslavië, vermoed ik. In Nederland ken ik niet zoveel muziek over de val van Srebrenica.
Wel twee boeken. In ieder geval twee boeken die bij ons in de boekenkast staan. Het eerste boek is het oorlogsdagboek van Piet Hein Both. Onder redactie van ND-redacteur Herman Veenhof verscheen dit boek in 1995 in de boekhandel. Adjudant Both werkte vn januari tot juli 1995 in de enclave, als onderdeel van Dutchbat-III. Een persoonlijk relaas van dit grootse drama.
Het andere boek heet Exit, en is geschreven door Baukje Lieman. Dat is de schrijversnaam van Baukje Huizenga, die ik ooit interviewde voor de Heerenveense Courant. Dat interview leverde niet op wat vooral Baukje had verwacht. De teleurstelling van mijn kant, als leerling-journalist, was groot.
Baukje heeft zes jaar in Joegoslavië gewoond. Zij tekende voor haar boek Exit het verhaal op van Ibro Mensuri. Het is een van die vele indrukwekkende verhalen uit deze periode.
Nog maar 30 jaar geleden. Maar het voelt als gisteren.

09 juli 2025

Publieke Werken

Van de week kwamen we als literatuurkring weer bij elkaar. Ter bespreking lag het boek Publieke Werken op tafel. Ik had de inleiding. Mijn verhaal was als volgt:

Het boek verscheen in 1999, de zevende boek/publicatie van Thomas Rosenboom. Twee verhaallijnen: van Walter Vedder en Christof Anijs. Het zijn twee neven, die verbonden worden door de familie Bennemin, de leidende familie van turfstekers in Elim bij Hoogeveen.
Vedder is een 'self-made-man', iemand die zich opwerkt van arbeider tot vioolbouwer. Anijs is een apotheker zonder universitaire opleiding, die zich ontfermt over turfstekers.

Het verhaal speelt rond het bouwen van het Victoria Hotel, aan de overkant van het nieuw te bouwen Centraal Station van Amsterdam. Vioolbouwer Vedder beseft dat hij in een unieke woning zit, als de vermaarde bouwer Henkenhaf op die plek het hotel wil bouwen. Vedder beseft dat hij uitgekocht moet worden, en stelt zich op als vertegenwoordiger van buurman Carstens.
In Hoogeveen is zijn neef Anijs apotheker, maar zonder academische opleiding. Samen met de dominee en de burgemeester vormt hij de elite van het dorp. Zijn positie als 'dokter' is onomstreden, totdat in Hoogeveen de nieuwe apotheker meldt, Halink, die wél een universitair diploma heeft (dat hij heeft gekregen omdat hij wel in het nieuwe onderwijssysteem is afgestudeerd).
Als Anijs zich realiseert dat zijn rol als apotheker is uitgespeeld, verschuift zijn aandacht van de apotheek naar het sociale domein. Hij zet zich in voor een groep turfstekers in Elim, vlakbij Hoogeveen. Anijs wil hun situatie verbeteren.
Die kans doet zich voor als Anijs en Vedder elkaar ontmoeten rondom de verkoop van een viool. Beide neven zien de mogelijkheid om de Elim-bewoners naar Amerika als landverhuizers te laten verhuizen. Hiervoor wordt het geld gebruikt dat Vedder met de verkoop van zijn woning wil ophalen, met bemiddeling van Al Vedder, de wederzijdse neef die naar Amerika is geëmigreerd en daar als 'factor' (bemiddelaar) werkt.
De onderhandelingen over de verkoop van de twee huizen verloopt moeizaam. Vedder houdt vast aan zijn bod van vijftigduizend euro, terwijl Ebert (de bemiddelaar namens Henkenhaf) niet hoger kan gaan dan uiteindelijk dertigduizend euro. Omdat Vedder blijft volharden in zijn eis, bouwt Henkenhaf om de huizen heen. Een overeenkomst tussen Vedder en Henkenhaf/Victoria Hotel wordt uiteindelijk niet gesloten.
Ondertussen wordt wel de landverhuizing in gang gezet van de Elimse (joodse) bevolking. Met de belofte dat alles wordt betaald via neef Vedder, gaan zij naar Amerika, het beloofde land. Daar aangekomen blijkt dat hun overtocht niet is betaald. Maar omdat het bemiddelingsbureau door wangedrag failliet wordt verklaard, worden alle schulden van de Elim-bewoners kwijtgescholden en kunnen zijn met een schone lei (en zonder terug te betalen schuld aan Vedder en de factor).
Bij de opening van het Victoria Hotel, als Vedder zich bewust is van zijn niet betaalde en niet af te lossen schuld, pleegt hij zelfmoord door uit het raam van het hotel te vallen. Anijs is getroffen door een bijen-aanval, op het moment dat hij zichzelf wil besnijden op het graf van het doodgeboren kindje van Johanna, een van de Elim'ers. Hij krijgt op zijn ziekbed het bericht dat de Elim'ers ondanks de niet betaalde overtocht toch goed terecht zijn gekomen.

De centrale thema’s zijn:
Idealistische blindheid – Beide hoofdpersonen willen het goede doen, maar raken verstrikt in hun eigen grootheidswaan.
Vooruitgang versus menselijke maat – De industrialisatie en verstedelijking botsen met individuele belangen.
Trots en koppigheid – Zowel Vedder als Anijs nemen beslissingen die ze niet willen terugdraaien, zelfs wanneer alles mis dreigt te gaan.
Maatschappelijke ongelijkheid – De schrijnende armoede van de veenarbeiders contrasteert met de arrogantie van de stedelijke bourgeoisie.

Historische context
Rosenboom verweeft feit en fictie. Het Victoria Hotel bestaat echt, en het verhaal van het “huis dat in de weg stond” is waargebeurd. Ook de emigratie naar Amerika, het armoedige bestaan in Drenthe en de publieke werken van de negentiende eeuw zijn historisch accuraat weergegeven. De roman laat zien hoe de opmars van moderniteit niet altijd ruimte laat voor het individu.
Rosenboom schrijft in een beeldrijke, soms plechtstatige stijl. Zijn taalgebruik is rijk, met lange zinnen en een ironische ondertoon. Het verhaal is zorgvuldig opgebouwd, met veel aandacht voor historische details.

Thomas Rosenboom
Na zijn middelbare school in Arnhem studeerde Antonius Henricus Rosenboom drie jaar psychologie in Nijmegen. Daarna stapte hij over op de studie Nederlands in Amsterdam, die hij in 1983 cum laude afrondde. Als schrijver debuteerde hij in 1982 met de novelle Bedenkingen in het literaire tijdschrift De Revisor. In 1983 volgde de verhalenbundel De mensen thuis (drie verhalen, waaronder Bedenkingen) waarmee hij de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs won. In 1985 kwam zijn eerste roman Vriend van verdienste, een thriller.
Anijs en Vedder zijn typische Rosenboom-personages: ze wanen zich superieur aan de maatschappelijke stand waartoe ze behoren, hunkeren naar erkenning door hoger geplaatsten, zijn bezeten van een ideaal waarvan de vervulling schijnbaar binnen handbereik ligt, maar dat mede door naïviteit en zelfoverschatting mislukt, tragisch en komisch tegelijk.

Stijl
In Rosenbooms werk zijn de realistische elementen belangrijk. Zijn personages en hun omstandigheden passen nauwkeurig binnen de historische context van het verhaal. Dat vergt van de schrijver een precieze documentatie. Rosenboom beschouwt die documentatieperiode als een essentiële fase binnen het schrijfproces.
Hij doorbreekt het realisme weer door te werken met een modulaire montagetechniek: hij laat bepaalde scènes of beelden in het boek terugkomen met een steeds iets andere betekenis of lading (‘beeldrijm’).
Het begrip montage verwijst in de literatuur zowel naar een techniek als naar een werk waarbij duidelijk heterogene elementen (zinnen, zinsdelen, tekstfragmenten) worden samengevoegd. De breuklijnen blijven min of meer zichtbaar. De onderliggende gedachte is dat de moderne wereld zo complex en versplinterd is, dat ze enkel kan worden weergegeven door de schijn van harmonie te doorbreken.
Op grond van zijn uitvoerige documentatie zou men Rosenbooms werk kunnen indelen bij het neorealisme, door zijn montagetechniek en hergebruik van archaïsmen bij het postmodernisme en vanwege de grote invloed van de sociale omstandigheden bij het sociaal realisme.
Als het in zijn verhaal van pas komt, gebruikt Rosenboom archaïsche taal. Hij zegt daarover:
Ik ken de verwijten over de archaïsche woorden en zinsconstructies, maar ik vind woorden en begrippen als guizig en heumig, ruzelende bomen en volkomen gemoedereerd nu eenmaal prachtig. Bovendien: als ik ze niet gebruik en een ander ook niet worden ze helemaal obsoleet. Voor mij zijn het natuurlijk ook vreemde woorden, maar ik gebruik ze graag omdat ze autoriteit aan het proza geven. Binnen de constructie van een boek dient de schrijver gezag te hebben.

Publieke Werken, titel
Openbare werken of publieke werken verwijst naar een brede categorie van infrastructuurprojecten, gefinancierd en uitgevoerd door de overheid. Met openbare werken kunnen verschillende doelen worden nagestreefd, zoals recreatie en bevordering van de werkgelegenheid, de gezondheid en de veiligheid voor de samenleving. Tot openbare werken behoren openbare gebouwen (gemeentehuizen, scholen, ziekenhuizen), transportinfrastructuur (wegen, spoorlijnen, bruggen, pijpleidingen, kanalen, havens, vliegvelden), nutsdiensten (waterleidingen, rioolwaterzuiveringsinstallaties, het elektriciteitsnet, dammen), openbare ruimtes (pleinen, parken, stranden), alsook andere fysieke voorzieningen.
Feitelijk beslaat de titel van het boek dus niet op publieke werken, maar het gaat wel om openbaar terrein.

Verfilming
In 2015 is het boek verfilmd als Publieke Werken, onder regie van Joram Lürsen, naar een scenario van Frank Ketelaar. De verfilming vond grotendeels in Hongarije plaats en kende een budget van bijna zes miljoen.

02 juli 2025

Groningse school

Voor het Groninger kerkblad Kerk In Stad schrijf ik zo af en toe wat berichten. Voor de editie van deze week zelfs twee bijdragen. Het grote artikel is een interview met mijn oud-docente aan de Rijksuniversiteit Groningen. Over existentiële oefenruimte gevraagd.
Het andere verhaal is een column. Een beetje woordspelerij. Over schuilen in Groningen. Over de Groningse school, een richting in de toenmalige Nederlandse Hervormde Kerk. En over Martin Bril, die in Groningen studeerde.
Het doet me altijd goed om Martin Bril te citeren.

30 juni 2025

Makelaar in koffij

Het moederbedrijf van Douwe Egberts verhoogt opnieuw zijn prijzen. Daardoor kan koffie in de supermarkt binnenkort zo'n 15 tot 25 procent duurder worden.
Misschien dat Max Havelaar, het alter ego van Eduard Douwes Dekker, zich drie keer omdraait in zijn graf, vanwege dit nieuws. Havelaar is immers makelaar in koffij.

29 juni 2025

Verkeersbord gestolen

Bij het festival op de Ring in Amsterdam van vorig weekend zijn een verkeersbord en hectometerpaaltjes gestolen. Das sneu, maar het doet me denken aan het Boekenweekgeschenk van dit jaar.
In het boek De Krater beschrijft auteur Gerwin van der Werf hoe Eden met haar twee broers Johnny en Benjamin naar Steinheim, om daar een krater te bezoeken. Johnny, de enige met een rijbewijs, steelt ondertussen verkeersborden.
Gewoon, voor thuis op zijn kamer.
Misschien dat Johnny wel degelijk bestaat, en niet een verzinsel is van Van der Werf. En dat Johnny dus bij het feest was van 750 jaar Amsterdam.

25 juni 2025

Privébezittingen van Napoleon Bonaparte

Via een veiling zijn privébezittingen van keizer Napoleon te koop. Het gaat om mouw van zijn roodfluwelen jas, het bed waarin hij sliep tijdens zijn veldtochten en zelfs zijn echtscheidingspapieren.
Leuke objecten, maar ik denk onwillekeurig aan Martin Bril. Hij schreef in 2008 het boek De Kleine Keizer, over Napoleon. Hij won er de Bob den Uyl-prijs voor; Bril kon de prijs niet zelf meer in ontvangst nemen, want hij was toen al stervende.
Enfin.
Als er nu een update van dat boek zou komen, hoop ik op een verslag van Bril over de veiling. En of hij iets in de wacht heeft gesleept. Het had natuurlijk zomaar gekund.
De totale veiling gaat naar verwachting meer dan zeven miljoen euro opleveren.

21 juni 2025

Namen #2

Vandaag is het de langste dag van het kalenderjaar. Natuurlijk, de dag duurt 24 uur (en een beetje). Maar het is de dag met het meeste zonlicht. Volgens Wikipedia is dit de dag in het jaar op de aarde met de langste tijd tussen zonsopkomst en zonsondergang.
Elke dag duurt 24 uur en een beetje. Als je al die beetjes bij elkaar optelt, heb je na vier jaar een dag extra. Een schrikkeldag.
Het heeft iets met planeten en zon te maken. Mensen die Aardrijkskunde heel leuk vinden, kunnen dit natuurlijk heel makkelijk uitleggen.
Ik dus niet. Ik ben niet zo exact. Geen bèta, zo je wilt.
Vandaag heeft dus ook niets met The Longest Day te maken. The Longest Day is een boek (van Cornelius Ryan) en film (Ken Annakin, Andrew Marton, Bernhard Wicki en Darryl F. Zanuck) over de grootscheepse landing in Normandië, september 1944. De start van de bevrijding van het Europese vasteland.
Enfin.
Een mooie dag voor weer een rijtje namen. Gewoon van het internet gehaald.

***

Jeffrey Kevin van Homoet Bruma
Tom Versélewel de Witt Hamer
Ralph Nathaniel Twisleton-Wykeham-Fiennes
Arnout Henricus Elisabeth Maria (Nout) Wellink
Geertruida Maria (Ruud) Geels
Eduard Otto Joseph Maria baron van Hövell van Wezeveld en Westerflier
Louis François Joseph Maria baron van Voorst tot Voorst
Karel Lodewijk Cornelis Maria Ignatius baron de Wijkerslooth de Weerdesteijn, heer van Hindersteyn
Jan Ooms van Diestelhoff
Antonius Hermanus Everardus Maria (Toon) Gerbrands
Justinus Josephus Gerardus Maria (Tiny) Sanders
Johannes (Jan) Hermanus Lambertus Albers
Petrus Johannes Joseph Maria ("Peter") Swinkels
Martinus Josephus Maria (Tiny) Kox
Augustinus ("Guus") Wilhelmus Johannes Marines Vogels
Maurits Gijsbreght Hendriks
Floris Maarten Alphons Maria (Floris) Evers
Tim Jenniskens
Alexander German "Sander" Baart
Marcus Johannes Elisabeth Leopold (Marc) Delissen
Maurits Crucq
Taco Hajo van den Honert
Lidewij Marsia Maria Welten
Carlien Clemens Dirkse van den Heuvel
Pirmin Blaak
Jeroen Petrus Maria Delmee
Geert Jan Marie (Geert-Jan) Derikx
Rob Gerard Marie Derikx
Timme Hoyng
Hendrikus Wilhelmus Maria (Dick) Schoof
Wilhelmus Simon Petrus (Pim) Fortuyn
Marten Simon Fortuyn
Simon Fortuyn
Lodewijk Reinier Eduard Willem Hartog van Banda
Emma Laurijssens van Engelenhoven
Willem Frederik Karel (Freek) Bischoff van Heemskerck
Jkvr. Jacqueline (Jacquelien) de Savornin Lohman
prof. jhr. mr. Witius Hendrik de Savornin Lohman
Willem Boudewijn Donker Curtius van Tienhoven
Johannes op den Hooff
Justus Dorotheus Willem Pape
Cornelis Lodewijk de Vos, heer van Nederveen Cappel
Campegius Hermannus Gockinga
Augustus Fentener van Vlissingen
jhr. Rhijnvis Feith
Adriaan Henrik Lambert (Hein) Westerouen van Meeteren
Louse Wies Sija Anne Lilly Berte (Lousewies) van der Laan
Joseph Simon Cornelis Maria (Jos) Louter
François Julianus (Frans) de Nijs
Stieneke Jannieta Femmelien van der Graaf
Eduard Jacobus Theodorus Maria (Ed) Huisman
Roger Henri Ludovic Maria van Boxtel
Steven Peter Robert Albert van Weyenberg
Sjoerd Wiemer Sjoerdsma
Taeke Wiebe Doekes Taekema
Floris Maarten Alphons Maria (Floris) Evers
Augustinus ("Guus") Wilhelmus Johannes Marines Vogels
Sander Petrus Henricus van der Weide
Franciscus Ronaldus Maria (Ronald) Jansen
Tesselschade (Tessel) Blok
Mark Maria Hubertus Flekken
Don Guno Maria Ceder
Stieneke Jannieta Femmelien van der Graaf
Cornelis van Nijmegen Schonegevel
Bernard Egbert Sjuck van Welderen baron Rengers
mr. G.W.C.D. baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg
Marinus Laurens van de Woestijne Voerman
Jeffrey Kevin van Homoet Bruma
Anthonie Willem Constantijn Gneomar Kamerling
Gustavo Bernardo José (Guus) Hiltermann
Sandra Theodora Petronella Hendrika Palmen-Schlangen
Erik Steven Maria Akerboom
Nicolaas Petrus Maria (Nico) Schoof
Jacob van Brugge van Gruuthuse en van der Aa
Anna Margaretha Marina Astrid (Vivianne) Miedema

07 juni 2025

Griet Op de Beeck

De Belgische schrijfster Griet Op de Beeck is de 18e presentator van Zomergasten. Zij is de tweede Vlaamse presentator van dit VPRO-programma. Haar streekgenoot Jan Anna August 'Jan' Leyers was in 2012 de eerste buitenlandse gastheer.
Voormalig premier Jan Peter Balkenende heeft wel eens gezegd dat het altijd een discussie is wie de nieuwe minister-president, bondscoach en Zomergasten-presentator moet worden. Wat Balkenende vindt van Op de Beeck, weet ik niet. Doet er ook toe.
Mevrouw Frits heeft wel eens wat van Griet Op de Beeck gelezen. Ik nog niet. Mijn stapel nog te lezen boeken wordt steeds langer. Een goed schrijver is nog geen goede interviewer. Maar misschien moeten we de Vlaamse dame een kans geven.

02 juni 2025

67,50 gulden

Voor het bedrag van 67,50 gulden ging ik voor het eerst naar een concert. Vandaag precies 25 jaar geleden. Naar een van de zestien optredens van Doe Maar in Ahoy', Rotterdam. Samen met mijn oudste broer. Het was een enorme belevenis, ondanks dat het toegangskaartje nog 'Beperkt zicht' vermeldde.
67,50 gulden. Het was het begin van deze eeuw. Van dit millenium zelfs. Het grootste gedeelte (60 gulden) was het kaartje zelf, de 7,50 gulden was voor de servicekosten.
Dit optreden staat voor veel meer dan alleen maar een optreden. De reünie van Doe Maar, het album Klaar dat zij voor de gelegenheid maakten, het was mijn eerste eigen muziek-ontdekking. Voor een jongen van 14 jaar heel wat. Zeker als je oudere broers al hun eigen muzieksmaak hadden. Een muzieksmaak die ze ook aan het verfijnen waren.
Maar Doe Maar was voor mij ook een kapstop. Een band waardoor ik verder heb gekeken. Via de reünie ontdekte ik het werk van toetsenist Ernst Jansz. Zijn muziek via CCC Inc., zijn bescheiden solo-carrière, zijn werk voor en met onder meer Boudewijn de Groot en Bram Vermeulen, maar ook - of vooral - zijn schrijversloopbaan.
Ik leerde de veelzijdigheid van bassist Henny Vrienten kennen. Zijn liefde voor poëzie, zijn filmmuziek, zijn werk voor Sesamstraat en Het Klokhuis, zijn samenwerkingen met Boudewijn de Groot, George Kooijmans, Henk Hofstede en Frank Boeijen.
Al dat soort dingen. Doe Maar stond voor mij nooit op zichzelf, maar werkte als een venster op andere muziek. Misschien had ik dat gemist als ik niet als 14-jarige jongen in Vak Cm, Ring 2, Rij 6, Stoel 60 stond.

31 mei 2025

Martin Bril

Het is geen geheim dat ik een fan ben van Martin Bril. De columns van de wijlen schrijver lees ik met plezier. Hij is inmiddels al zestien jaar niet meer onder ons. Maar ik denk wel met enige regelmaat aan hem.
Bijvoorbeeld bij het artikel 'Bril brengt NAVO-top naar het Noorden'. Marten Walther (Martin) Bril studeerde filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Een deel van zijn jeugd bracht Bril in Drachten door. Hij heeft dus wel iets met het noorden.
Maar deze associatie is van een particuliere aard. De schrijver heeft het militaire bondgenootschap niet naar de noordelijke provincies gebracht. Jammer. Ik had wel de gebundelde columns van Bril over deze NAVO-top willen lezen.

30 mei 2025

Paradijs

We zaten op Perzische tapijten
bij kaarslicht en wierook en muziek
we zogen relaxed aan waterpijpen
soms werden we high, soms werden we ziek

(...)

Dat waren de dagen, dat waren de dagen
van lust en verlangen en godenspijs
dat waren de dagen, we zopen we naaiden
kinderen in het paradijs

Henny Vrienten – Paradijs verloren, 2019


Vrienten, Henny. De een is de ander niet. Leven in liedjes, (Amsterdam: De Harmonie, 2020); 154

26 mei 2025

Van Diemen's Land

Vorige week was ik drie dagen in Lutjegast. Een dorp met zo'n 1100 inwoners. En een bescheiden basisschool. Toch heeft dit Groningse dorp iets bijzonders: ontdekkingsreiziger Abel Tasman is in Lutjegast geboren en getogen.
Dat wil Lutjegast weten ook. Het is Abel Tasman voor en Abel Tasman na.
Eén van de straten in Lutjegast is de 'van Diemenstraat'. Deze straat is vernoemd naar Antonio van Diemen, de gouverneur-generaal van alle bezittingen van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) buiten de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Volgens Wikipedia zijn onder Van Diemens bewind meer ontdekkingsreizen ondernomen dan in de periode ervoor of erna.
De naam Van Diemen doet me bekend voor. Er is een liedje van U2 dat Van Diemen's Land heet. Van Diemensland is de vroegere naam die de Europeanen gebruikten voor het eiland dat nu Tasmanië heet, een eilandstaat van Australië. Gitarist The Edge heeft de tekst van dit lied geschreven. Het nummer staat op Rattle and Hum, dat in 1988 verscheen. Ik kocht dit album, omdat er een versie van Dylan's All Along the Watchtower op staat.
En zo kwam in een klein dorp met ruim 1100 inwoners het kolonialisme en de popmuziek in één.

16 mei 2025

Jan Terlouw

Jan Terlouw is afgelopen nacht overleden. 93 jaar. Volgens dochter Sanne is hij thuis in Twello, vredig en in het bijzijn van zijn familie, overleden.
Natuurlijk kennen we de levensloop van de D66-leider. Geboren als zoon van een Nederlands-Hervormd predikant. Hij studeerde wis- en natuurkunde in Utrecht, promoveerde in 1964 op een onderzoek naar kernfusie aan het FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen. De titel van zijn proefschrift was Experimental study of a highly ionized steady-state cesium plasma. Het boek Pjotr uit 1970 was zijn debuut als kinderboekenschrijver.
Tussen 1970 en 2003 was Terlouw politiek actief voor D66. Achtereenvolgens als gemeenteraadslid, Tweede Kamerlid, minister van Economische Zaken en vice-premier in het tweede en derde kabinet-Van Agt, Commissaris van de Koningin in Gelderland en senator.
Het boek Pjotr heb ik stukgelezen als kind. Een bijzonder verhaal. Het stond regelmatig op mijn boekenlijst van de basisschool. Toch is het niet het bekendste boek van Terlouw. Veel lezers zullen zijn naam verbinden aan Koning van Katoren en Oorlogswinter. Ook niks mis mee, natuurlijk.
Misschien een idee om voor de literatuurkring, waar mevrouw Frits en ik deel van uitmaken, weer wat van Terlouw te lezen.

05 mei 2025

Georges Simenon

In Roemenië is zondag de eerste ronde gehouden voor de presidentsverkiezingen. Deze ronde is de herkansing van wat in november gebeurde. Toen mochten de Roemeniërs ook al naar de stembus voor een nieuw staatshoofd. Maar het constitutioneel hof constateerde dat kiezers waren misleid en bepaalde dat de hele stembusgang over moest.
Na de eerste ronde volgt nog een tweede ronde, omdat geen van de kandidaten een absolute meerderheid behaalde. De 38-jarige George Simion heeft vooralsnog de beste papieren om de nieuwe leider van zijn land te worden. Bij die naam dacht ik: waar heb ik die eerder gehoord?
Niet dat ik zo goed ingevoerd ben in de Roemeense politiek. Maar ik moest denken aan Georges Simenon, een Franstalige Belgische auteur. Zijn detective-serie over Maigret is misschien wel zijn bekendste werk. Misschien heb ik ergens in mijn boekenkast een verloren boekje van Simenon staan.
Wijlen Martin Bril was een groot liefhebber van het werk van Simenon. In zijn laatste mail, een paar dagen voor zijn overlijden in april 2009, bestelde hij nog een aantal boekjes. Die mail is opgenomen in de postuum verschenen bundel Het evenwicht.
Maar Georges Simenon is natuurlijk iemand anders dan George Simion. Dat weet ik ook wel. Het is alleen zo, dat ik niet veel nodig heb om weer mijn boekenkast in te duiken. En te vedwalen in de literatuur.

01 mei 2025

Dag van de Arbeid

Vandaag komen arbeiders over de hele wereld bijeen. Ze vieren de Dag van de Arbeid. Als slotstuk wordt gezamenlijk De Internationale aangeheven.
Ik draai vandaag iets heel anders. Een live-uitvoering van het lied Workingman’s Blues #2 van Bob Dylan. Daar kan ik wel mee vooruit. Met een refrein als dit:

Meet me at the bottom, don’t lag behind
Bring me my boots and shoes
You can hang back or fight your best on the front line
Sing a little bit of these workingman’s blues

© 2006

30 april 2025

80e sterfdag

Het is vandaag de tachtigste sterfdag van der Führer, Adolf Hitler. Een dag eerder trad de nazi-leider in het huwelijk met Eva Braun. Onder bijzondere omstandigheden: de nazi's zaten in de Führerbunker te Berlijn.
Angela Lambert schrijft in haar biografie Het Verloren Leven van Eva Braun gedetailleerd hoe de Führer en zijn echtgenote uit het leven stapten. Met de Russische granaten op de achtergrond.
Ruim een week later capituleerde het Derde Rijk. Daarmee was de Tweede Wereldoorlog op het Europese continent ten einde. In Azië ging de oorlog tegen de jappen nog even door.

22 april 2025

De Bleek Kronieken #1

Vorige week overleed Mischa Wladimiroff, tijdens zijn werkzame leven onder meer 'vriend van het hof', het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag.
Jonkheer Michaïl Wladimiroff werd geboren in 1945 in Den Haag. Zijn vader kwam uit een Russische adellijke familie, zijn moeder was een Friezin. Hij studeerde rechten in Leiden en begon in 1972 zijn loopbaan als advocaat.
Zijn naam brengt me naar die andere Nederlands-Slavische man: Alexander (Harry Joan Frans Silvius) Münninghoff. Zijn boek De Stamhouder vond ik een mooi boek. Omdat het een persoonlijk verhaal was, maar ook omdat het de Tweede Wereldoorlog betreft. En de familiekroniek, met zijn eigen gevoeligheden, dat is zo herkenbaar.
Over een paar weken is in Leeuwarden het project Klein Geluk bezig. Honderd dagen lang literaire lichtpuntjes. Dat wordt gedaan vanuit Leeuwarden UNESCO City of Literature. Ik ben benieuwd welke lichtpuntjes ik te zien krijg.
Paulien Cornelisse is het nieuwe jury-lid van de televisie-quiz De Slimste Mens. Zij houdt van taal. Hopelijk komt dat ook in haar nieuwe baan duidelijk naar voren.
Tot slot, over je gezicht laten zien gesproken, een muurschildering van Anne Frank in Amersfoort is vernield. Een onbekende heeft het gezicht van het meisje uitgewist. Het kunstwerk werd 16 jaar geleden door Bas 'Repelsteeltje' van Oudheusden gemaakt. De man is niet heel erg boos: "Het is niet vernield door een aantal jochies dat even langs kwam lopen. Het is best netjes gedaan. Het voelt alsof er een boodschap achter zit."
Het zijn zomaar wat literaire berichten, korte verhalen. In feite wordt zo mijn wereld, de wereld waar ik belangstelling voor heb, geboekstaafd. Een kroniek.

16 april 2025

Bergen-Belsen

Gisteren was het de 'bevrijdingsdag' van Leeuwarden. Canadese soldaten kwamen via de Groningerstraatweg de stad in. Duitse bezetters hadden toen al het spreekwoordelijke hazepad genomen.
Een kleine 350 kilometer verderop waren de Britse geallieerden in Bergen-Belsen. Deze militairen bevrijdden dit concentratiekamp. Het kamp Bergen-Belsen werd na de bevrijding met de grond gelijkgemaakt en afgebrand, vanwege het zeer hoge risico van besmetting met tyfus en luizen.
Een van die overlevenden was Ischa Meijer en zijn ouders Jaap en Lize Meijer - Voet. Hoewel? Eigenlijk net niet, want de Meijers waren een paar dagen eerder met een transport uit het kamp vertrokken, met Theresienstadt als bestemming. Daar zijn ze nooit aangekomen.
Ook schrijver Abel Herzberg en psychiater Louis Tas zaten in dit verloren transport.
Maar niet Anne en Margot Frank. De zusjes overleden een paar weken voordat de Britten kwamen, in de veronderstelling dat de andere Achterhuis-onderduikers waren vergast. Wat zou er gebeurd zijn als ze wisten dat vader Otto nog leefde? Weliswaar in de ziekenbarak van Auschwitz, met de dood voor ogen, maar wel al in januari '45 bevrijd door de Russen?
Bevrijding, oorlog, de verhalen van vrijheid en kampen kunnen niet zonder elkaar. Ook niet na 80 jaar. Opdat we niet vergeten.

15 april 2025

Bicornus

Tijdens mijn middagwandeling passeerde ik het bevrijdingsmonument Bicornus. Dit monument is te vinden aan de Lycklamastins. Op het moment van passeren stonden basisschoolleerlingen bij de Bicornus. Geen gek moment: het is vandaag de 80e bevrijdingsdag van Leeuwarden.
Die 15e april 1945 trokken de Canadezen via de Groningerstraatweg de stad binnen. De Duitsers waren die nacht ervoor al vertrokken, waardoor er nauwelijks tot niet werd gevochten.
De oprichting van het monument was een initiatief van het Comité Verzetsmonument Camminghaburen. Het is een eerbetoon aan vrouwelijke verzetsstrijders. De sculptuur van Tilly Buij werd in 1996 onthuld.
In het boek NOS 75 Jaar Bevrijding wordt het Leeuwarder ontzet niet vermeld. Gelukkig is op internet wel het een en ander te vinden, zoals op de site van 4 en 5 mei en de site Liberation Route Europe.
En er is het boek van Hessel de Walle, over vrouwen van het Friese verzet. Mooi om dat boek maar weer eens uit de kast te trekken en de komende tijd te lezen.

09 april 2025

Keith Bakker

De Amerikaans-Nederlandse voormalige hulpverlener en mediapersoonlijkheid Keith Bakker is overleden aan de gevolgen van hartfalen. Bakker was bekend als ervaringsdeskundige in de verslavingszorg.
Schrijver Leon Verdonschot kwam in 2010 met het boek Keith Bakker: Pushing The Limits, waarin hij het levensverhaal van de man publiceerde. Dit boek staat inmiddels een tijdje in mijn boekenkast, nadat ik Verdonschot zag optreden.
Het optreden van Leon was samen met Nico Dijkshoorn, voor hun literaire theatershow Ook Voor Vrouwen. Ze lazen om en om verhalen voor uit hun eigen oeuvre, afgewisseld met optredens van Dijkshoorns band The Hank Five. Een van de verhalen die Verdonschot vertelde, ging over een dag met Keith Bakker. Ik meende dat dit verhaal in de biografie stond, maar ik kon het niet meer terugvinden.
Bakker is een Amerikaans-Nederlandse ex-verslaafde. Vanuit zijn ervaring heeft hij anderen geholpen in het afkicken. Verdonschot schreef een boek over Bakker en was een middag mee met hem op pad, in een afkickkliniek in Groningen. Daar zaten kinderen, die van hun verslaving wilden afkomen.
De Amerikaanse singer-songwriter en gitarist John Hiatt was er ook. ’s Avonds zou hij optreden in een concertzaal. Hij had een paar uur vrij en bezocht de kliniek. Nadat Hiatt wat had gespeeld en ervaringen waren gedeeld, vroeg een meisje of hij de man was van Have A Little Faith In Me. Want dat nummer kende dit meisje. Haar moeder zat ’s ochtends aan de keukentafel, met een fles alcoholische drank voor zich. Als ze weer gedronken had, zong ze Have A Little Faith In Me.
Nadat Verdonschot dit verhaal met het publiek had gedeeld, speelde The Hanks Five het nummer van Hiatt.
Bakker is 64 jaar geworden.

31 maart 2025

Jehannes Passy

In de Veertigdagentijd worden her en der de nodige Passies opgevoerd. De Matteüspassie, in alle nodige vertalingen en bewerkingen kent in Nederland een rijke traditie. Straks, zo rond het Paasweekend, zit de Grote Kerk van Naarden weer vol met kabinetsleden en volksvertegenwoordigers.
Gisteren zaten mevrouw Frits en ik in de Grote of Jacobijner Kerk in Leeuwarden. Daar werd de Fryske Jehannes Passy opgevoerd. Dit moderne klassieke stuk was gecomponeerd door Hoite Pruiksma, die ook de dirigent was van dienst.
Een passie vertelt het einde van Jezus' leven op aarde. Dat wil zeggen: de uren dat Hij door Pontius Pilatus werd veroordeeld, werd gekruisigd en werd begraven. Wat mij tijdens de uitvoering van deze Passy opviel, was de tegenstelling met het zien.
Zie de mens, zie de Koning, zie!
Dat klonk vooral tijdens deze passie. Dat is een spiegel voor de proloog uit het evangelie van Johannes. Daarin heeft de evangelist het over de Zoon des Mensen, die onder ons heeft gewoond, 'getabernakeld' (Johannes 1: 14).
We hebben het gezien. Aanschouwd. De duisternis ook, die heeft de Zoon, de Morgenster, ook gezien. Maar helaas - niet in haar macht gekregen.
Als dat het is wat wij in deze vastentijd oppikken, is dat al heel wat.

25 maart 2025

Tom Egbers

Journalist en presentator Tom Egbers vertrekt komende zomer bij de NOS. Hij gaat niet met pensioen, maar blijft werken. Wat dat werken precies inhoudt, zegt hij niet tegen het AD. Het kan dus van alles zijn.
Ik hoop dat Egbers weer gaat schrijven. Hij heeft drie boeken op zijn naam staan. Of nou ja, in mijn boekenkast staan drie boeken van zijn hand. De eerste is De Zwarte Meteoor, over de Zuid-Afrikaanse Heracles-voetballer Steve Mokone. Dit boek verscheen in 1995. Vijf jaar later werd het boek verfilmd; Ernst Jansz schreef er het lied Mooie Schoenen voor.
In 2002 kwam het vervolg op De Zwarte Meteoor: Twaalf Gestolen Jaren, over de gevangenisstraf die Mokone heeft uitgezeten. Indrukwekkend verslag over 'hoe De Zwarte Meteoor ten onder ging in New York'.
Het derde boek van Egbers in mijn kast is Rory Storm - Hoe de koning van Liverpool werd onttroond door The Beatles. Dit boek is uit 2012.
Egbers is een onderhoudende auteur. En schrijven is ook werken. Als hij dat nou blijft doen, is dat een mooie invulling van zijn werkzaam leven.

09 maart 2025

Titaantjes

Sinds vorig jaar lees ik mee met de ND Boekenclub. Zes boeken per jaar, om de twee maanden een nieuw boek. Heel actief ben ik niet, maar ik lees de boeken wel. Sommige boeken ken(de) ik al, wat een kwestie van herlezen is. Maar sommige boeken kende ik niet, zoals Nescio.
Zijn verhalenbundel De Uitvreter, Titaantjes en Dichtertje was in 2025 het eerste boek. Titaantjes begint met de zin 'Jongens waren we - maar aardige jongens'. Dit komt ook terug in het nummer Aardige Jongens, dat Henny Vrienten in 2008 opnam met Henk Hofstede en Frank Boeijen: Jongens waren we, aardige jongens, maar bij lange na geen kerels'.
Het zijn mooie dwarsverbanden tussen literatuur en muziek.

04 maart 2025

Dichter der Nederlanden

Na 25 jaar verdwijnt de titel Dichter des Vaderlands. De functie blijft overigens wel bestaan, maar dan onder de titel Dichter der Nederlanden. De titel zou niet meer passen, zo lees ik over de naamswijziging.
Dat zal wel. Ik denk aan Frenk der Nederlanden, en vraag me af wat hij vindt van deze verandering. Hij krijgt er beroepshalve opeens veel familie bij. Waar hij niet eens om gevraagd heeft.

28 februari 2025

Daniël Lohues en ‘aordig doen’

Met plezier las ik de column van Mark de Jager (’Gij zult oardig doen’, ND 21 februari). Hij haalt een tekst van Daniël Lohues aan: Aordig doen tegen mensen die niet aordig doen, want die benn aordigheid ‘t hardste neudig’. Het christelijke liefdesgebod op z’n Drents.
Mooi, en terecht ook wel. Maar De Jager weet misschien niet dat Lohues zich ontwikkelt, als mens en als singer-songwriter. Een jaar na het lied dat De Jager citeert, kwam Lohues met het lied A’j Joe Verkleden As Schaop.
Lohues: A’j joe verkleden as schaop / kommen de wolven joe nao / Ik zee ‘t eerst andersumme / Da’j altied aordig doen moeten / Mar nou weet ik waorumme / Dat lang niet altied goed komp.’

Frits Tromp, Leeuwarden

20 februari 2025

Lohues

Een Cypriotische priester moet in de stad Limassol voor de rechter komen vanwege een beschuldiging van geluidsoverlast. Hij zou volgens Cypriotische media de kerkklokken overdreven hard luiden, waardoor bewoners in de wijde omtrek er last van hebben.
Ik moet denken aan het liedje Hij Wol De Klokken Laoten Luuden van Daniël Lohues. Het nummer is terug te vinden op Allennig II uit 2008. Hij schreef het naar aanleiding van een uitzending van Pauw & Witteman, waarin de Tilburgse pastoor Harm Schilder te gast was, vanwege de geluidsoverlast die het luiden van de klokken van zijn kerk voor buurtbewoners in de omliggende Tilburgse wijk teweegbracht.
Hij had het luiden der klokken als compromis reeds beperkt tot één minuut in plaats van drie, maar dat mocht niet baten. Langs juridische weg wisten de wijkbewoners de kerkklokken het zwijgen op te leggen.
Maar ik weet niet hoe Hij Wol De Klokken Laoten Luuden klinkt in het Cyrpriotisch.

17 februari 2025

Namen #1

Een kleine afwijking van mij is het zoeken naar bijzondere voor- en achternamen. Sommige namen klinken namelijk als poëzie, als literatuur. De online encyclopedie Wikipedia is een uitstekende bron voor dit soort namen. Omdat ze zo mooi zijn, wil ik ze met een onregelmatige serie vereeuwigen. Vandaag dan aflevering 1 van de namen-serie.

Leopold Raymond Maurice François Marie Ghislain graaf Lippens
Wouter Lydia Raymond Maria Vandenhaute
Bart Albert Liliane De Wever
Mark Peter Gertruda Andreas van Bommel
Roger Philemon Vanden Stock
Willy René Josephina Wellens
Thibaud Christa Philippe Verlinden
Johannes Anthonius Cornelus Maria (Jan) de Jong
Mattijs Pieter Bernhard (Mattijs) Manders
Henricus Maria Adrianus (Eric) Gudde
Antonie Frederik Christiaan (Ton) van Dijk
Maria Bertha Petrus (Miet) Smet
Luc Constant Hélène Van den Brande
Patrick Yvonne Hugo Dewael
André Raphael Jean-Marie Maurice Antoine Damseaux
Siegfried Theofiel Hortense Bracke
Bartolomeus Jozef Lodewijk Rosalia (Bart) Somers
Gwendolyn Angeline Albert Maria Rutten
Marc Ernest Elisabeth Robert Juliette Verwilghen
Eddy Seraphina Maria Boutmans
Elke Inge Jan Sleurs
Wilfried Achiel Emma Martens
Hendrikus Wilhelmus Maria (Dick) Schoof
Nicolaas Petrus Maria (Nico) Schoof
Myriam Therese Selimé Aimée Guarda Elisabeth Josef Hubertus Freiin von Fürstenberg
Maximilianus Victor Eugène Hubertus Josef Maria (Max) graaf de Marchant et d'Ansembourg
Lambertus Joseph Rudolf Jean Baptiste Wilderich Gerardus Evermarus Maria graaf de Marchant et d'Ansembourg
Henricus Petrus Theresia Maria (Henk) Willems
Ronny Cerille Elodie (Ron) Barbé
Pieter Helenus Wigbold Floris Tellegen
Franciscus Joannes Ambrosius (Frank) IJsselmuiden
Joseph Simon Cornelis Maria (Jos) Louter

15 februari 2025

Jacqueline Sanders-van Maarsen

Jacqueline Sanders-van Maarsen is overleden. Zij zat bij Anne Frank in de klas; de meiden sloten een hechte vriendschap.
Over haar vriendschap met Anne Frank schreef Van Maarssen twee boeken: Ik Heet Anne, Zei Ze, Anne Frank en De Erflaters. In beide boeken komt ook haar eigen levensgeschiedenis aan bod. Van Maarsen werd 30 januari 1929 in Amsterdam geboren als dochter van een Joodse vader en een moeder die uit Frankrijk kwam.
Jacqueline van Maarsen is 96 jaar geworden.

13 februari 2025

Gerwin van der Werf

Je kunt natuurlijk niet alles weten. Zo kende ik de schrijver Gerwin van der Werf nog niet. Tot deze week had ik nog niet van hem gehoord. Nu wel, want hij schrijft het Boekenweekgeschenk 2025.
Van der Werf werd uit 149 anonieme inzendingen verkozen met zijn verhaal De krater. "Een droom voor iedere schrijver", reageert de auteur, die behalve schrijver muziekdocent en columnist bij Trouw is.
Dit jaar bestaat de Boekenweek 90 jaar en om dat jubileum te vieren schreef de organisatie een wedstrijd uit, waarbij auteurs anoniem een manuscript konden insturen. De jury wist dus niet met wie ze te maken hadden. Doorgaans vraagt de organisatie een auteur rechtstreeks om het jaarlijkse Boekenweekgeschenk te schrijven.
Van der Werf heeft al zeven boeken op zijn naam staan. Dit jaar is een mooie aanleiding om me in zijn oeuvre te verdiepen.

07 februari 2025

Bookstore Day

Over twee maanden is het weer Record Store Day. Dat is die ene dag in het jaar om de onafhankelijke platenzaak te steunen. Ter promotie van die dag worden leuke en bijzondere releases op de markt gebracht.
Een paar jaar geleden hadden de boekhandelaren hun literaire equivalent. De Bookstore Day. De ene dag in het jaar om de onafhankelijke boekwinkel te steunen. Door leuke en bijzondere uitgaven te kopen bij die boekenzaak.
Helaas bestaat die niet meer, Bookstore Day. Jammer. Want zoals je muziekverzamelaars hebt, zo heb je ook bibliofielen. Soms vallen die groepen samen. Maar deze boeken-feestdag is niet meer voor me weggelegd. Ik moet het doen zonder bibliofiele extraatjes.
Althans, die extraatjes die voor die ene dag in het jaar gemaakt worden. Gelukkig valt er altijd wel iets te vinden. Als je goed kijkt. En ook als je minder goed kijkt.

02 februari 2025

OLV van de polder

Hoeveel mensen hebben dit weekend stilgestaan bij de watersnood van 1953? In de nacht van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari 1953 werd (voornamelijk) Zeeland getroffen door een ramp, waarbij ruim 1800 mensen de dood vonden.
Misschien trad Broeder Dieleman wel ergens op tijdens een herdenking. Bij de watersnoodramp denk ik aan zijn lied O.L.V. van de polder. Vanwege dit gedeelte in zijn tekst:

maant de sturm tot stilte
oud de golven in bedwamg
zurg da we ier in vrede leven
en de kinders nooit mee bang

laat ons ier in vrede leven
bewaar ons voo de sturmvloed
zegen oek mm allerliefste
die zo mooi is en zo goed

onze lieve vrouwe van de polder
onze lieve vrouwe van de polder

26 januari 2025

Storm Éowyn

Afgelopen week raasde Storm Éowyn over Ierland. De storm had de nodige schade tot gevolg - nooit leuk.
De naam is dan wel weer bijzonder. De storm is namelijk vernoemd naar een personage uit The Lord Of The Rings (In de ban van de ring) van J.R.R. Tolkien. Éowyn komt voor in het tweede deel uit de trilogie, De Twee Torens.
Zo kan een storm ook een literair educatief feitje hebben.
Maar je wilt liever niet zo'n storm meemaken, natuurlijk.

22 januari 2025

De achttien dooden

Onlangs bezochten mevrouw Frits en ik het herinneringscentrum Kamp Westerbork. In dit kamp werden tijdens de Tweede Wereldoorlog Joden opgevangen. Eerst als vluchtelingen, later als gevangenen van het doorgangskamp.
Het centrum bestaat uit twee delen: een museum en het kamp zelf. Om van het museum naar het kamp te gaan, moet je ruim 2 kilometer afleggen. Dat kan met een pendelbus, maar ook wandelend. Twee wandelroutes leiden je van museum naar kamp: een paarse route en een groene route.
Wij liepen heen over het paarse pad, terug namen we het groene pad. Op de terugweg passeerden we een zwerfkei. Hier is het gedicht Het lied der achttien dooden van Jan Campert te lezen. Een indrukwekkend stuk poëzie over de executie van achttien verzetsstrijders.
Jan Campert. Hij maakte met Jan Mulder dagelijks de column CaMu in de Volkskrant. Hij is de vader van schrijver Remco. Jan was vlak voor de oorlog drie jaar getrouwd geweest met Clara Eggink, de (ex-)vrouw van J.C. Bloem.
Enfin.
Indrukwekkend, dat gedicht van Jan R. T. Campert. Ook een goede plek om de eerste strofe van dat gedicht op die plek af te drukken. Op een zwerfkei - Drenthe heeft wel wat met grote stenen. En op de route tussen kamp en museum, tussen herinneren en verder leven. Zoiets.


21 januari 2025

Gesloten huis

De afgelopen weken heb ik het boek Gesloten Huis van Nicolaas Matsier gelezen. Herlezen, eigenlijk. Ik kwam een treinkaartje tegen (nog zo'n papieren geeltje) met de datum van 25 september 2010. Vijftien jaar geleden dus. Toen las ik het boek voor het eerst.
Ik kwam het boek op het spoor, nadat ik eerder De Bijbel Volgens Nicolaas Matsier had gelezen. Het boek beviel me wel, en ik wilde daarom ook wat anders van de auteur lezen. Gesloten Huis gaat over drie kinderen - twee zonen en een dochter - die het ouderlijk huis leegmaken na het overlijden van moeder.
De objecten brengen herinneringen naar boven bij de schrijver. Maar ook komt een psychische periode ruimschoots aan bod, een inzinking van de hoofdpersoon. Daar wordt in het tweede gedeelte van het boek uitvoerig bij stilgestaan.
Gesloten Huis is een autobiografische roman. Een roman, dus niet alles klopt helemaal met de werkelijkheid. Maar wel autobiografisch, dus veel elementen kloppen wel degelijk. Zoals de naam van de hoofdpersoon. Dat is niet Nicolaas Matsier, maar Tjit Reinsma. Want zó heet de in Krommenie geboren schrijver en neerlandicus; Nicolaas Matsier is de schrijversnaam van Reinsma.
Vijftien jaar zat er tussen het lezen en herlezen van Gesloten Huis. Ik herinnerde me niets meer van het boek, het was alsof ik het voor het eerst las. Een bijzonder boek. Een goede tip voor een literatuurkring.

19 januari 2025

Drenthe

Zou er uit Drenthe iets goeds kunnen komen?
Ik denk het wel. Daniël Lohues komt er vandaan. Elly en Rikkert wonen al sinds jaar en dag in een Drents gehucht. Anne de Vries heeft jaren gewoond en gewerkt in de provincie - zijn boek Bartje ("Ik bid niet veur bruine bonen") is een regionale klassieker.
Binnenkort gaan mevrouw Frits en ik voor een paar dagen naar een Drents dorp. Ik verheug me er op. Het is her en der wat lezen, ter voorbereiding. Wat luisteren. Wandeltochten opzoeken. En boeken in de tas stoppen. Lekker weg. Mooi vooruitzicht, met de grijze dagen die we al weken hebben.

13 januari 2025

Victoria Hotel

Het is leuk om te zien dat iets bestaat waar je over hebt gelezen. Vorige week waren mevrouw Frits en ik in Amsterdam. Tegenover het Centraal Station staat het Victoria Hotel. Het leuke van dit hotel is dat hier een kamer is te zien, dat geen onderdeel uitmaakt van dat hotel.
Het Victoria Hotel is gebouwd rondom deze kamer. Hoe dat is gegaan, wordt verteld in Publieke Werken van Thomas Rosenboom uit 1999. Hij beschrijft in dit boek onder meer het verhaal van vioolbouwer Walter Vedder, die woont op de plek waar dit hotel gebouwd moet worden.
Dat huis is nog steeds te zien in het hotel. Het is zelfs pontificaal te zien als je het station verlaat. Daar geniet ik van.

10 januari 2025

Jonas Daniël Meijerplein

De afgelopen dagen waren mevrouw Frits en ik in Amsterdam. We bezochten het Joods Cultureel Kwartier, de wijk in Mokum waar veel Joodse instellingen zijn.
Het was voor ons beiden de eerste keer dat we deze musea en herdenkingsplekken bezochten. Dat betekende veel informatie. Een groot deel van die info was ons wel bekend vanuit de vaderlandse geschiedenis.
Maar het blijft indrukwekkend om te zien hoe de Holocaust in Nederland is uitgevoerd.
We passeerden onder meer het Jonas Daniël Meijerplein. Ik moest bij dit plein gelijk denken aan Een Foto, een gedicht van Willem Wilmink. Hij beschrijft hierbij een foto die gemaakt is tijdens de razzia van zaterdag 22 en zondag 23 februari 1941. Herman van Veen zong het gedicht, dat zo typisch Willem Wilmink is:

Soms moet ik er ook aan denken
hoe het die andere zoon vergaat
die ontdekte, kijk mijn vader
is die lachende soldaat

Jonas Daniël Meijer (1780 - 1834) was de eerste Joodse advocaat in Nederland. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met de Joodse geschiedenis van ons land. Bijzonder, hoe zoveel historie in één naam samengebald wordt.
De komende periode zal ik vaker iets plaatsen over hoe het Joods Cultureel Kwartier indruk heeft gemaakt op ons. En hoe die indruk in lied en literatuur terugkomen.


07 januari 2025

Een voetnoot in de geschiedenis

Jean-Marie Le Pen, oprichter en boegbeeld van de extreemrechtse politieke partij Front National, is overleden.
De Franse politicus zat nooit om een controversiële uitspraak verlegen. Zo kon volgens hem het immigratieprobleem worden opgelost "door het ebolavirus te gebruiken" en noemde hij de gaskamers van nazi-Duitsland "niet meer dan een voetnoot in de geschiedenis".
Die laatste uitspraak uit de jaren 80 herhaalde hij in 2015 in een interview, waarna hij werd vervolgd en beboet vanwege het bagatelliseren van een misdaad tegen de menselijkheid.
Ik weet niet welke geschiedenisboeken Le Pen gebruikte, maar een voetnoot zijn die gaskamers nooit geweest. Boekenkasten zijn volgeschreven over deze moordmachines. Zoals De Nazi moordfabrieken van Ton Roozeboom.
Het is een fotoboek met afbeeldingen uit heden en verleden van de vier vernietigingskampen in Polen uit de Tweede Wereldoorlog, aangevuld met getuigenverklaringen en andere teksten.
Le Pen is 96 jaar geworden.

05 januari 2025

Guus Luijters

Schrijver Guus Luijters is overleden. In 2012 kwam hij met het boek In Memoriam, waarin hij alle namen van de 17.964 vermoorde Nederlandse Joodse kinderen publiceerde. Naar Frans voorbeeld, waar in 1995 een vergelijkbaar boek van verscheen.
In voorbereiding op dit immense boek, schreef Luijters het gedicht Sterrenlied, waarin hij een stem geeft aan Sientje Abrams, een van de vermoorde kinderen uit de Amsterdamse Rapenburgerstraat. Het gedicht eindigt met de namen van de 331 kinderen - ik houd het nooit droog als ik die lijst zie.
Guus Luijters is 81 jaar geworden.