Je Anne

In 2024 komt de musical Je Anne weer op de planken. De theaterproductie was eerder al in 2010 te zien. Toen heb ik de voorstelling in het Posthuis Theater in Heerenveen gezien. De van oorsprong Amerikaanse muzikale voorstelling speelt zich af in het Achterhuis in de periode 1942-1944.

Is het toeval dat het nieuws vandaag bekend wordt gemaakt?

Anne Frank zat met zeven andere Joden ondergedoken in het Achterhuis. Tot het moment, die vierde augustus 1944, dat de onderduikers werden opgepakt. Via het Amserdamse Huis van Bewaring ... kwamen de acht personen een paar dagen later aan in het doorgangskamp Westerbork.

In het Drentse kamp verbleef Anne een maand, totdat alle Achterhuis-bewoners zondag 3 september 1944 op transport werden gezet naar het vernietigingskamp Auschwitz; het was het laatste transport naar Polen. Een dag later vertrok uit Westerbork een trein naar Theresienstadt; woensdag 13 september 1944 was het allerlaatste transport, met als eindpunt Bergen-Belsen.

De trein met de familie Frank, de familie Van Pels en tandarts Pfeffer kwam dinsdag 5 september aan in Auschwitz. Vandaag dus 79 jaar geleden. Misschien is het toevallig dat het nieuws over Je Anne vandaag is bekend gemaakt. Ik denk dat het geen toeval is.

Sonny Barger

Met enige regelmaat kom ik in de oud-katholieke kerk in Lekkum. Bij de dienst rond 6 augustus ging het over de transfiguratie. Het is een feest, naar aanleiding van de verheerlijking op de berg. Het verhaal is onder meer terug te lezen in Mattheüs 17.

Transfiguratie. De gedaanteverandering.

Opeens ben ik weer in 2012 en lees ik een interview in muziektijdschrift Rolling Stone. Redacteur Mikal Gilmore spreekt met Bob Dylan naar aanleiding van zijn nieuwste album Tempest. Het gesprek krijgt een wat merkwaardige wending, als de zanger plots een boek ter tafel legt.

Hell's Angel - The life and times of Sonny Barger and the Hell's Angels Motorcycle Club is de titel en ondertitel van het boek. Geschreven door Ralph "Sonny" Barger zelf, met ondersteuning van Keith en Kent Zimmerman.

Zimmerman.

Dat is de achternaam waarmee de jonge Robert in 1941 werd ingeschreven in de burgerlijke stand van Duluth, Minnesota.

Uit het interview:

[Dylan suddenly seems excited.] Let me show you something. I want to show you something. You might be interested in this. You might take this someplace. You might want to rephrase your questions, or think of new ones [laughs]. Let me show you this. [Gets up and walks to another table.]

You want me to come with you?

No, no, no, I got it right here. I thought this might interest you. [Brings a weathered paperback to the table!] See this book? Ever heard of this guy? [Shows me Hell’s Angel: The Life and Times of Sonny Barger and the Hell’s Angels Motorcycle Club, by Sonny Barger.]

Yeah, sure.

He’s a Hell’s Angel.

He was “the” Hell’s Angel.

Look who wrote this book. [Points at coauthors’ names, Keith Zimmerman and Kent Zimmerman.] Do those names ring a bell? Do they look familiar? Do they? You wonder, “What’s that got to do with me?” But they do look familiar, don’t they? And there’s two of them there. Aren’t there two? One’s not enough? Right? [Dylan’s now seated, smiling.]

I’m going to refer to this place here. [Opens the book to a dog-eared page.] Read it out loud here. Just read it out loud into your tape recorder.

“One of the early presidents of the Berdoo Hell’s Angels was Bobby Zimmerman. On our way home from the 1964 Bass Lake Run, Bobby was riding in his customary spot – front left – when his muffler fell off his bike. Thinking he could go back and retrieve it, Bobby whipped a quick U-turn from the front of the pack. At that same moment, a Richmond Hell’s Angel named Jack Egan was hauling ass from the back of the pack toward the front. Egan was on the wrong side of the road, passing a long line of speeding bikes, just as Bobby whipped his U-turn. Jack broadsided poor Bobby and instantly killed him. We dragged Bobby’s lifeless body to the side of the road. There was nothing we could do but to send somebody on to town for help.” Poor Bobby.

Ik heb het boek in huis. Omdat Dylan het aanraadt, aanbeveelt, als een noodzakelijk boek presenteert. Hier kan ik niet om heen. Maar lezen durf ik het niet. Misschien is de mythe van het boek beter dan het boek zelf.

Literatuurlijst

Toen ik op de havo zat, moesten we voor het vak Nederlands een aantal boeken lezen. Literatuur, vanzelfsprekend. Maar wat ís literatuur?

In die tijd verscheen de biografie Multatuli - Leven en werk van Eduard Douwes Dekker. Dit lijvige boek verscheen in 2002. Het is de zogenoemde handelseditie van het proefschrift van Dik van der Meulen; hij ontving er in dat jaar zijn doctors-titel voor aan de Utrechtse universiteit.

Een jaar later werd Van der Meulen de jaarlijkse AKO Literatuurprijs toegekend, waarmee het boek een herdruk kreeg in de serie van prijswinnaars. Vanwege deze prijs mocht ik de Multatuli-biografie op mijn literatuurlijst zetten.

En werd ik er onder meer naar gevraagd tijdens het mondeling examen door mijn docent Nederlands van het Greijdanus College in Zwolle.

De overkant - boek en cd

Ernst Jansz in een zanger die schrijft. In zijn geval geen onverdienstelijke combinatie. De laatste jaren combineert hij elk boek met een gelijknamige cd. Die geluidsopnames zijn dan ook in het betreffende boek te vinden.

Bij De Overkant was dat nog niet het geval. Dat de cd in het boek terug te vinden is.

Maar de titel is wel voor zowel de cd als het boek. Eerder had ik het al over het boek; zo'n anderhalf decennium na het verschijnen van het boek, verscheen de gelijknamige solo-cd van Jansz. Zijn eerste onder eigen naam.

De eerste editie van de cd De Overkant verscheen in 1999. De bijbehorende theatertournee werd indertijd verschoven, omdat de reünie van Doe Maar de nodige voorbereidingen vroeg. Zestien liedjes, waarvan twee in het Maleis (Tessa en Ala-Hi). De thematiek volgde op het gelijknamige boek.

Jansz werd bijgestaan door bekende namen. Jan Hendriks, gitarist van Doe Maar, speelde gitaar en tekende voor de productie van de cd. Huib Schreurs speelde mondharmonica en verzorgde de derde stem - hij was collega in CCC Inc., en later ook onder meer directeur van Paradiso.

Actrice Jaloe Maat is te horen in het liedje Isis. Zij speelde in onder meer de film Jan Rap en z'n maat; in 1997 trouwde zij met Jansz. Henny Vrienten, bassist van Doe Maar, was verantwoordelijk voor de filmmuziek in 'Jan Rap'.

Twee jaar later verscheen De Overkant opnieuw. Deze keer was de blauwe hoes vervangen door een rode, en was de soms extra ruimte tussen nummers weggeknipt. In de tussenliggende periode had Doe Maar een succesvolle reünie achter de rug (een goude plaat met Klaar, en liefst zestien uitverkochte concerten in Ahoy). Ook had Jansz het liedje Mooie Schoenen geschreven voor de film De zwarte meteoor.

Die film was gebaseerd op het gelijknamige boek van sportpresentator Tom Egbers over Steve Mokone, eerste zwarte speler in het Nederlands betaald voetbal, die bij Heracles Almelo terecht komt.

Zomaar wat opmerkingen over de cd De Overkant van Ernst Jansz. Hier valt nog meer over te vertellen en te schrijven. Maar dat voor een ander moment.

De overkant

Het boek De Overkant van Ernst Jansz is misschien wel het boek dat het meeste indruk op mij heeft gemaakt. Ik kwam het boek in 2000 tegen in een vierde druk (wat de eerste druk als Reprise Literair) was. Een slimme zet van uitgeverij In de Knipscheer: dat jaar kwam Doe Maar voor het eerst weer bij elkaar, en laat Jansz nou de oprichter zijn van dat bandje.

Enfin.

De eerste druk verscheen in 1985, een jaar nadat Doe Maar uit elkaar was gegaan wegens te groot succes. In 1983 al verscheen Jansz' literaire debuut, Gideons Droom. Zowel Gideons Droom als De Overkant heeft Nederlands-Indië/Indonesië als onderwerp.

Ernst maakt in De Overkant een portret van zijn vader Rudi, die vlak voor de Tweede Wereldoorlog in Nederland komt studeren, in het verzet komt en daardoor wordt opgepakt en gevangen in Kamp Amersfoort, en na de oorlog een concentratiekampsyndroom ontwikkelt.

Dat portret bestaat uit drie delen: het eerste deel bestaat uit brieven aan hem in Holland vanuit het vooroorlogse Batavia, het middelgedeelte zijn door Rudi's weduwe Jopie vertelde herinneringen en tot slot door een reisverslag van de zoon Joch die in Indonesië een ontdekking doet die de verhalen daarvoor in een ander, dramatischer licht plaatst.

De vondst is een brief in de oude Bijbel van vader, en is gericht aan de zoon, die in het boek Joch heet. Een emotionele brief, waarin de vader zijn ideeën uiteen zet en tot de conclusie komt dat hij door alles en iedereen in de steek is gelaten - 'zo verloor ik ook jou'.

Het boek heeft zo'n impact op mijn literaire leven, omdat ik misschien voor het eerst invoelde hoe een vader-zoon-relatie 'werkt'. Maar ook de techniek, de manier waarop je iemand portretteert. Hoe je je eigen vader schetst voor een groot, maar anoniem publiek. Over hoe een muzikant, die toch bekend was geworden als de onbereikbare zanger voor bakvissen, hoe hij veel meer was dan een onbereikbare zanger voor bakvissen.

Dat soort dingen zullen ongetwijfeld een rol hebben gespeeld. Toen ik dat boek als 14-jarige las en er door werd weggeblazen.

BRICS-landen

Vijf landen vormen de zogenoemde BRICS-landen: Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika (South Africa). Als je de beginletters samenvoegt, kom je tot de naam BRICS. Dat heet een acroniem of letterwoord. De voorletters van wijlen Hans van Mierlo (H.A.F.M.O.) was ook zo'n letterwoord. De D66-oprichter werd ook wel liefkozend Hafmo genoemd.

De uitspraak van 'BRICS' komt overeen met 'Bricks', de Engelse term voor een baksteen. Een van de nummers uit The Wall heet Another Brick in the Wall. Bij het horen van de naam van de vijf samenwerkende landen, denk ik aan dit liedje van Pink Floyd.

Of eigenlijk, ik denk aan de live-uitvoering door Pink Floyd-bassist Roger Waters. Hij bracht deze rockopera ten gehore op het voormalige niemandsland tussen Potsdamer Platz en de Brandenburger Tor. Voor de gelegenheid nodigde de zingende bassist collega-muzikanten uit.

Zo kwam Sinéad O'Connor langs om te zingen. Ook Van Morrison, Bryan Adams en Joni Mitchell gaven acte de présence. Rick Danko, Levon Helm en Garth Hudson, drie leden van de originele bezetting van The Band, speelden ook mee in het ongedeelde Berlijn.

Mooie plek om zo'n concert te geven. Op locatie, waar ook een Wall liep om de twee Berlijn-en uit elkaar te houden. Ik draai het maar weer, verheugend op de vocalen van The Band-leden. Op de mooie baslijnen van Roger Waters. De historische context.

En wat al niet meer.

Meridiaan van bloed

Een maand geleden overleed de Amerikaanse schrijver Cormac McCarthy. De auteur werd 89 jaar; hij overleed in zijn huis in Santa Fe, New Mexico.

Ik kende de schrijver niet. Maar pas bij zijn overlijden kwam ik zijn naam tegen in de kronieken van de kranten en nieuwsmedia. Veel van McCarthy's verhalen spelen zich af in de grensstreek van de Verenigde Staten en Mexico, een gebied waar meer van zijn verhalen zich afspelen. De grens staat symbool voor een gebied waarachter het individu vrijheid hoopt te vinden, en tegelijk is het een rauwe en gewelddadige omgeving waar wetten geen kracht meer lijken te hebben en waar God afwezig lijkt. De personages vragen zich af of Hij wel ziet wat voor een bende het op aarde is.

McCarthy’s verhalen wekken geregeld een religieus gevoel op en doen soms denken aan oudtestamentische verhalen. Het kwaad is prominent aanwezig, en maar af en toe gloort er hoop: in een onverwacht vriendelijk gebaar van een naaste, de zon die weer opkomt. Lang duren die momenten nooit.

Weinig opbeurende literatuur, en misschien daarom wel dat ik het erop waagde. Zo zocht ik via de onvolprezen Boekwinkeltjes naar het boek Meridiaan van bloed, vertaald door Ko Kooman en in 1997 voor het eerst in Nederland verschenen.

Hoofdrolspeler van het boek is een naamloze jongen, die zich aansluit bij een bende scalpenjagers. Zij schuimen de grensregio met Mexico af, op zoek naar Indianen. En inderdaad, heel vrolijk is het niet wat McCarthy beschrijft. Kenners beschouwen Blood Meridian, or the Evening Redness in the West, zoals de Engelse titel luidt, als het hoogtepunt van zijn werk. Het boek werd door Time Magazine gekozen als een van de 100 beste Engelstalige romans tussen 1923 en 2005.

Ik las het boek toen ik op vakantie was in Normandië. En nee, het boek verpestte mijn vakantie niet. Maar mijn vakantie maakte het boek ook niet leuker of aangenamer. Commentaren dat de inhoud van Cormac's boeken doen denken aan het Oude Testament. Veel geweld, duistere situaties, voor veel niet-gelovigen is het iets dat wel lijkt op 'dat ene boek' waar ze dan zelf niet uit lezen.

Enfin.

Mijn vakantie zit er weer op. Er moet weer gewerkt worden. Jammer, want daardoor heb ik ook minder tijd om te lezen. In het oeuvre van McCarthy.