Lezen en luisteren

Al een paar dagen wordt vuurwerk afgestoken. Het begint een week voor de jaarwisseling, en in crescendo gaat het vuurwerk afsteken door. Over zo'n twaalf uur is dit kalenderjaar ten einde. Dan begint 2025 - geen idee wat dat jaar zal brengen.

Vandaag geen uitgebreid jaarverslag, geen notulen over 2024. Wel een kort overzichtje. Want het afgelopen jaar heb ik niet stilgezeten, als het gaat om boeken en muziek. Daarom in willekeurige volgorde wat titels die me bij blijven van de afgelopen 52 weken.

In juli was ik met mijn broers en zwagers een weekend op pad. Dat doen we elk jaar. Twee nachten en drie dagen op locatie. Iedereen neemt dan muziek mee om te delen. Mijn oudste broer had een boek voor me meegenomen, De Vuuraanbidders van S. Vestdijk.

Eerste druk, 1947. Het is een roman over de Tachtigjarige Oorlog. De eerste zin uit De Vuuraanbidders luidt: "Over Prins Maurits sprak mijn vader zelden genoeg."

Voor mijn oudste broer reden genoeg om al zijn broers een eerste druk van het boek cadeau te doen.

In het afgelopen jaar heb ik meegelezen met de boeken van de ND Boekenclub. Zes titels kwamen weer op mijn nachtkastje te liggen. In januari en februari was dat 1984 van George Orwell. In maart en april lazen we Gilead van Marilynne Robinson. In mei en juni was het de beurt voor de Etty Hillesum-biografie van Judith Koelemeijer. Genereatie Angststoornis van Jonathan Haidt was het boek voor juli en augustus. Van Gaspard Koenig lazen we in september en oktober Humus. En in de laatste twee maanden van 2024 was Frank de Roo's vertaling van De Navolging Van Christus (Thomas á Kempis) het te lezen boek.

Dan heb ik het nog niet eens over de boeken die ik met de Literatuurkring las. Zoals over Suster Bertken, een boek van predikant Frans Willem Verbaas. Van Nico Dijkshoorn lazen we De Tranen Van Kuif Den Dolder. Ook Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Daanje stond op onze leeslijst.

Wat betreft muziek moest ik het dit jaar hebben van één box: The 1974 Live Recordings van Bob Dylan (en The Band). Het zijn de opnames van de tournee die Dylan in 1974 heeft gedaan. Het was de live-comeback van Dylan, die in de acht jaar hiervoor als een heuse huisvader leefde.

Ongetwijfeld vergeet ik nu nog titels om te delen. Dat maakt niet uit. Want een onvolledig lijstje is óók een lijstje. En vanuit dit overzichtje associeer ik weer verder. Op naar nieuwe boeken en muziek. Geen idee wat 2025 zal brengen, maar hopelijk weer net zulke verrassende titels als het afgelopen jaar.

Soevereiniteitsoverdracht

Afgelopen week was het 75 jaar geleden dat Nederlands-Indië soeverein werd. Althans, toen ondertekende konining Juliana de Soevereiniteitsoverdracht, na een bloedige onafhankelijkheidsoorlog.

Of was het een burgeroorlog? Indië was immers Nederlands grondgebied. Na het vertrek van de Japanse bezetter, riepen Soekarno en Mohammed Hatta de onafhankelijkheid uit. Het Aziatische land wilde niet meer als kolonie dienen van het West-Europese moederland, maar zelfstandig zijn.

'Den Haag' ging daar niet zonder slag of stoot mee akkoord en begon met de zogenoemde politionele acties. Daarover zijn al de nodige boeken verschenen. Zoals het vuistdikke De brandende kampongs van Generaal Spoor van de Zwitsers-Nederlandse historicus Rémy Limpach.

Is van deze oorlog ook een muzikale verwerking gemaakt? In welke liedjes komt de onafhankelijkheid van Indonesië aan bod? Ik ken die liedjes niet, maar houd me graag aanbevolen. Misschien heb ik die songs gemist.

The Odyssey

Ambitieus. Dat is wat ik dacht bij het bericht dat regisseur Christopher Nolan de Odyssee wil gaan verfilmen. Het epos moet 17 juli 2026 in de bioscoop te zien zijn. Dat is over anderhalf jaar.

Homeros schreef dit boek rond 800 voor Christus. Odyssee behoort tot de wereldliteratuur. En dan ook van de buitencategorie. Het is zo'n boek waarvan je met recht kunt zeggen, dat het de tand des tijds heeft doorstaan.

Zo'n kwalificatie is niet elk boek gegeven.

Hoe breng je zo'n boek op het witte doek? Daar mag Nolan zich mee bezig houden. Hij liever dan ik. Maar ik ben dan ook geen filmregisseur. Gelukkig maar, dat is voor iedereen beter. Overigens, Nolan maakte ook al de film Interstellar, over de verschillende tijdsdimensies. Hij kan dus wel wat.

Tot zover de film. Het boek is interessanter. De Odyssee hoort ook bij Bob Dylan. De zanger noemt het boek als een van de drie titels die hem inspireren. Net als Moby Dick en All Quiet on the Western Front. In zijn Nobel Lecture zegt Dylan over de Odysee:

"The Odyssey is a great book whose themes have worked its way into the ballads of a lot of songwriters: “Homeward Bound, “Green, Green Grass of Home,” “Home on the Range,” and my songs as well.

The Odyssey is a strange, adventurous tale of a grown man trying to get home after fighting in a war. He’s on that long journey home, and it’s filled with traps and pitfalls. He’s cursed to wander. He’s always getting carried out to sea, always having close calls. Huge chunks of boulders rock his boat. He angers people he shouldn’t. There’s troublemakers in his crew. Treachery. His men are turned into pigs and then are turned back into younger, more handsome men. He’s always trying to rescue somebody. He’s a travelin’ man, but he’s making a lot of stops.

He’s stranded on a desert island. He finds deserted caves, and he hides in them. He meets giants that say, “I’ll eat you last.” And he escapes from giants. He’s trying to get back home, but he’s tossed and turned by the winds. Restless winds, chilly winds, unfriendly winds. He travels far, and then he gets blown back.

He’s always being warned of things to come. Touching things he’s told not to. There’s two roads to take, and they’re both bad. Both hazardous. On one you could drown and on the other you could starve. He goes into the narrow straits with foaming whirlpools that swallow him. Meets six-headed monsters with sharp fangs. Thunderbolts strike at him. Overhanging branches that he makes a leap to reach for to save himself from a raging river. Goddesses and gods protect him, but some others want to kill him. He changes identities. He’s exhausted. He falls asleep, and he’s woken up by the sound of laughter. He tells his story to strangers. He’s been gone twenty years. He was carried off somewhere and left there. Drugs have been dropped into his wine. It’s been a hard road to travel.

In a lot of ways, some of these same things have happened to you. You too have had drugs dropped into your wine. You too have shared a bed with the wrong woman. You too have been spellbound by magical voices, sweet voices with strange melodies. You too have come so far and have been so far blown back. And you’ve had close calls as well. You have angered people you should not have. And you too have rambled this country all around. And you’ve also felt that ill wind, the one that blows you no good. And that’s still not all of it.

When he gets back home, things aren’t any better. Scoundrels have moved in and are taking advantage of his wife’s hospitality. And there’s too many of ‘em. And though he’s greater than them all and the best at everything – best carpenter, best hunter, best expert on animals, best seaman – his courage won’t save him, but his trickery will.

All these stragglers will have to pay for desecrating his palace. He’ll disguise himself as a filthy beggar, and a lowly servant kicks him down the steps with arrogance and stupidity. The servant’s arrogance revolts him, but he controls his anger. He’s one against a hundred, but they’ll all fall, even the strongest. He was nobody. And when it’s all said and done, when he’s home at last, he sits with his wife, and he tells her the stories."

Daar doe ik het maar mee, tijdens deze grijze en sombere Kerstdagen.

A complete unknown

Een biopic heet het, de film A Complete Unknown van regisseur James Mangold. Het woord is een Engelse samentrekking van biographical en picture. en vertelt het levensverhaal van de hoofdpersoon. In dit geval gaat het om een korte periode uit het leven van Bob Dylan, de singer-songwriter die in 2016 de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg toegekend.

Mangold schreef het scenario van de film op basis van het boek Dylan Goes Electric! van Elijah Wald. In dit boek volgt de schrijver de ontwikkeling van Bob Dylan, van singer-songwriter, die met zijn akoestische gitaar misstanden aan de kaak stelde, tot de rock-artiest, die gezwicht zou zijn voor de commerciële muziek.

Is de film daarmee een biografische film, of een boekverfilming geworden? De film moet in Nederland nog verschijnen, maar is op de Amerikaanse markt al verschenen. Handig moment, zo vlak voor de feestdagen en eindejaars-vakanties. Wat ik opmaak uit de stortvloed aan berichten en besprekingen, is dat A Complete Unknown wel goed ontvangen wordt.

Ik ben benieuwd. De film, ruim twee uur, zal waarschijnlijk wel draaien in filmhuis Slieker Film in mijn thuisstad Leeuwarden. Dan weet ik meer. Tot die tijd: geduld.

Het Achterhuis

Een kringloopbedrijf uit het Friese Burgum heeft een eerste druk van Het Achterhuis van Anne Frank verkocht voor 3550 euro. Het boek was op het nippertje gered uit de oudpapierbak.

Het Achterhuis werd in juni 1947 gepubliceerd in een oplage van 3036 exemplaren, meldt de NOS. Tijdens de afwas had ik het erover met Mevrouw Frits. Een oplage van drieduizend stuks. Dat kun je met de kennis van nu nauwelijks voorstellen.

Maar net na de oorlog kon je de publicatie van dit dagboek juist niet voorstellen. Het was nog maar twee jaar nadat Nederland was bevrijd. Het was de tijd om vooruit te kijken, niet om nog weer terug te denken aan de oorlogsperiode.

En het was de tijd van de wederopbouw. Papier was er niet in overvloed, dus er moesten strakke keuzes gemaakt worden wat op de boekenmarkt kwam. Pas toen historicus Jan Romein een artikel over het toen nog onbekende dagboek van Anne Frank op de voorpagina van Het Parool schreef, toonden de eerste uitgeverijen interesse in het dagboek.

De persoon die dit exemplaar in huis heeft, moet het veilig opbergen. En handschoenen gebruiken als het boek tevoorschijn wordt gehaald.

Koffiefilters

Sinds ik een ongelukkige val maakte van de trap, loop ik langs verschillende specialisten. Alle doktoren hebben de taak gekregen om na te gaan wat mijn val veroorzaakt heeft. Zo kom ik ook langs een diëtist en een leefstijl-coach.

Een van de onderwerpen waar we het over hebben, is het eet- en drinkpatroon. Zo heet dat dan in jargon. In gewone mensentaal: wat eet en drink je? Suiker moet je zoveel mogelijk vermijden, alcohol mag met mate. Verzadigde vetten zijn verkeerd en moet je ook laten staan, onverzadigde vetten zijn oké en mag je prima hebben. Dat soort adviezen krijg je mee.

Koffie is ook zo'n onderwerp. Het is geen verboden product. Gelukkig maar, want ik ben een fervent koffiedrinker. Maar het gaat er dan wel om welke soort koffie je drinkt. Filterkoffie heeft de voorkeur. Dat komt omdat filterkoffie met een filter wordt gezet. De papieren filter houdt het stofje cafestol tegen.

Cafestol is een diterpeen molecuul dat van nature aanwezig is in koffiebonen en dat effect heeft op het cholesterol in het bloed, lees ik op Wikipedia. Cholesterol vergroot de kans op bijvoorbeeld een hartaanval of beroerte.

Bij dit verhaal moet ik denken aan Boele P. Ytsma, voormalig theoloog en tegenwoordig gezondheidsgoeroe. Na een pittige burn-out (alsof er een burn-out-light bestaat) gooide hij het roer om: hij ging plantaardig eten. En dus als veganist door het leven.

Over zijn nieuwe levensstijl schreef Ytsma in 2013 het boek Ik ben een planteneter. Geen vlees, geen dierlijke producten meer. En een behoorlijk kilo-verlies, zijn gezondheid is er behoorlijk op vooruit gegaan. Toen ik in deze periode een kopje koffie met hem ging drinken, nam hij een glas groene thee.

Na dit boek, zijn derde inmiddels (na twee boeken over geloofstwijfel), is het wat stil geworden rondom Ytsma. Tegenwoordig runt hij met zijn tweede vrouw Anat een zelfvoorzienende bed & breakfast in Thesinge.

Maarten 't Hart

Schrijver Maarten 't Hart krijgt de P.C. Hooftprijs voor zijn oeuvre aan verhalend proza. De 80-jarige auteur schrok van de onderscheiding, maar is er erg blij mee. Hij noemt het "de mooiste prijs die je in Nederland kunt krijgen".

De eerste keer dat ik iets over de scrhijver hoorde, was op de middelbare school. Havo 4 van het Greijdanus College in Zwolle. We hadden een themaweek, waarin verschillende vakken zich bogen over dit thema. Dit jaar was Huwelijk het thema; het vak Nederlands had een lijstje met citaten en aforismen ingeleverd voor de bijgaande Greijdanus-studiegids. Met een citaat van 't Hart: De enige woorden die rijmen op 'huwelijk' zijn 'gruwelijk' en 'afschuwelijk'.

De tweede keer dat op het Greijdanus de naam van Maarten voorbij kwam, was in een les van het vak Nederlands. We waren bezig met het samenstellen van onze leeslijst, de docent gaf vaak een passende suggestie. Aan een meisje stelde hij Een vlucht regenwulpen voor, het boek dat tien jaar later het te lezen boek was voor de campagne Nederland Leest.

Ik was toen best wel verliefd op dit meisje, maar kon mezelf bedwingen. Haar aangeraden boek zou ik niet lezen, dat plezier gunde ik haar.

Voor de oudere Leeuwarders is Maarten 't Hart ook een bekende naam. De verhalenbundel Het vrome volk verscheen in 1975. Hierin komt dominee Zelle naar voren, losjes gebaseerd op de Leeuwarder predikant Johannes Hendrikus Zelle. Die voelde zich in een kwaad daglicht te zijn gesteld door de gepromoveerde bioloog - overigens beiden gereformeerd (synodaal).

Enfin, over deze kwestie is genoeg terug te lezen. Dat voor een andere plek. Maarten 't Hart heeft inmiddels zijn literaire bekroning. Van harte gefeliciteerd.

Damascus

Het regime van de Syrische president Assad is gevallen. Rebellen veroverden zaterdag de stad Homs en niet veel later ook hoofdstad Damascus. Assad is met een vliegtuig de stad ontvlucht naar onbekende bestemming.

Ik ben vorige week begonnen in het boek Het Mysterie van Jostein Gaarder. Het is een kerstverhaal, over het Noorse jongetje Joachim. Die heeft een adventskalender gekocht. Achter de luikjes van de aftelkalender zit een verhaal verstopt over Elisabet.

Het verhaal is geschreven door de marktkoopman Johannes, die ooit een Elisabet kende. Hoe dit verhaal precies verloopt, is door Gaarder op zijn bekende manier uitgewerkt.

Johannes uit dit boek komt uit Damascus. Toen in 1992 dit boek verscheen, in het Noors onder de titel Julemysteriet, was Bashar's vader Hafiz al-Assad de Syrische leider. Maar daar refereert Gaarder niet naar. Misschien maar goed ook.

Want de Assad-familie is nu verdreven uit Damascus. Maar de Bijbels-historische waarde van de Syrische hoofdstad bestaat al tweeduizend jaar. En daarmee is de stad een blijvende naam gebleven.

Suster Bertken

Met de Literatuurkring waar ik deel van uit maak, lazen we de afgelopen tijd het boek Suster Bertken. Een roman, geschreven door predikant Frans Willem Verbaas. Met het oeuvre van de hervormde PKN-dominee was ik niet bekend, maar zijn boek over de kluizenares beviel me wel. Verbaas schrijft makkelijk.

Het verhaal over Berta Jacobsdochter is dan ook wel een die tot de verbeelding spreekt. Een buitenechtelijke dochter van een geestelijke, die bij wijze van boetedoening zichzelf laat inmetselen. En vervolgens 57 jaar in haar kluis verblijft, tot grote frustratie van het kerkbestuur. Want die wil de kerk uitbreiden, maar dan moet Suster Bertken met haar kluis verhuizen - en dat wil ze niet.

Naast bidden en mediteren, schreeft Bertha ook. Twee boeken hebben de tand des tijds doorstaan: Het boecxken van dye passie, proza over het lijden van Christus. Het andere boekje heet Suster Bertkens boeck tractierende van desen puncten en bevat onder meer gebeden en acht liederen.

Die liederen hebben het gebracht tot de Nederlandse literatuurgeschiedenis. En dus tot het boek dat Verbaas over haar schreef. Een laagdrempelige kennismaking met deze middeleeuwse non.

De planeet die aarde heette

Afgelopen maandag overleed Hal Lindsey. Hij was een Amerikaanse theoloog en schrijver. Zijn bekendste werk is De planeet die aarde heette, waarin Lindsey zijn ideeën over God, het duizendjarig rijk en eindtijd-denken uiteenzet.

Ik las het boek toen ik op de middelbare school bezig was met werkstukken over Bob Dylan. Toen Dylan na zijn bekering kerkte bij lokale Vineyard-gemeenten, was Lindsey's theologie aldaar gemeengoed. Theologische fijnproevers horen de echo van Hal terug bij Bob's liedteksten uit die tijd.

In Nederland verscheen als reactie op Lindsey het boek De Bijbel is geen puzzelboek, geschreven door de gereformeerde predikant Tjeerd Boersma. Ik weet niet of van dit boek, van achter de Hollandse dijken, een Engelstalige editie is verschenen. Nog minder weet ik of die buitenlandse versie van het boek op het bureau van Dylan terecht zou zijn gekomen.

Doet er niet toe. Dylan was er als de kippen bij om het doemdenken uit deze boeken tot zich te nemen. Maar Dylan was er ook vlot weer van genezen. Hij had waarschijnlijk gauw door dat Lindsey's opvattingen toch vooral een private visie vormde.

Lindsey is 95 jaar geworden.

Koffieprijs stijgt verder

De prijs van koffie blijft verder stijgen. Op de beurs in New York heeft de koffieprijs vandaag het hoogste niveau bereikt in ruim veertig jaar. Sinds 1977 is koffie niet zo duur geweest.

Dit jaar steeg de prijs van arabica-bonen, de bonensoort die het meest wordt gebruikt, met bijna 70 procent. In september dit jaar was stijging op jaarbasis nog ongeveer 40 procent.

De vraag naar koffie neemt nog altijd toe, maar door klimaatverandering zijn er grote zorgen over de beschikbaarheid van koffiebonen in de toekomst.

With one hand waving free

Onlangs maakte ik een beroerde val van de trap. Ik brak daarbij mijn bovenarm. Dat betekent een periode van verplichte rust. Vier tot zes weken de arm laten hangen. Weinig doen, de arm moet vanzelf genezen. In de tussentijd gaan de doktoren op zoek naar de oorzaak van de val, en zoeken ze naar manieren om herhaling te voorkomen.

Ik heb één hand vrij om te bewegen. With one hand waving free, zingt Bob Dylan in het lied Mr. Tambourine Man. De tijd die ik nu heb, kan ik gebruiken om te lezen. Literatuur als levensbehoefte. Mar waar lees ik dan over? Gaan de boeken over hoofdzaken, neurologische problemen?

Misschien kan ik beter lezen over nederigheid. Over hoe het is om afhankelijk te zijn. Om hulp te vragen, en niet alles zelf te willen doen. Nu nog op zoek naar goede boeken over deze thema's. Ik houd me van harte aanbevolen voor boekenlijstjes.

Literatuur als levensbehoefte

"Literatuurliefhebber Pieter Steinz kreeg in de zomer van 2013 te horen da hij ALS had en dat de kwaliteit van zijn leven snel zou afnemen. Een half jaar later begon hij in NRC een weekboek waarin hij het verloop van zijn ziekte verbond met de boeken die hij las of herlas. Kafka, Dickens, Reve, Shakespeare, Szymborska en vijftig andere schrijvers werden zijn reisgenoten."

Zo staat te lezen op de achterflap van het boek Lezen met ALS: Literatuur als levensbehoefte, dat in 2015 verscheen. Een mooie kroniek, lezen als een vorm van troost, als levensbehoefte. Maar wat lees je na een val?

Een val van de trap, waarbij mijn bovenarm is gebroken. Een val wat het gevolg was van een lichte beroerte, zoals het zich laat aanzien. Ik heb al gedacht aan De Val van Albert Camus, over het leven van Jean-Baptiste Clamence, eens een gevierd advocaat in Parijs. In een café op de Amsterdamse Zeedijk verhaalt hij over zijn leven, en over die ene nacht waarin hij getuige is van een dramatisch voorval. Dit en zijn reactie daarop hebben zijn leven totaal veranderd. Aan al zijn zekerheden is een einde gekomen.

Maar ik zie ongetwijfeld wat over het hoofd. Misschien dat ik de komende weken mijn boekenlijst kan aanvullen met goede en passende titels. Uiteraard houd ik me van harte aanbevolen voor tips en suggesties.

Sytze van der Zee

Sytze van der Zee is overleden. De oud-hoofdredacteur van Het Parool is 85 jaar geworden; hij had uitgezaaide longkanker.

Van der Zee groeide op als zoon van NSB'ers. Daarover schreef hij het boek Potgieterlaan 7. In zijn werk leek hij steeds een spiegelbeeld van zijn collaborerende ouders. Zoals werken bij een Amsterdamse verzetskrant.

Ook publiceerde hij in 2010 het vuistdikke boek Vogelvrij, waarin hij verraders, verklikkers en Jodenjagers een gezicht geeft.

Daarnaast schreef Van der Zee over zijn journalistieke werk, zoals De overkant. Mijn jaren bij Het Parool (1998) en Verslaggever van beroep (2018).

Een dagje aan het strand

In Amsterdam is zaterdag stilgestaan bij de moord op Theo van Gogh. De regisseur, acteur, scenarioschrijver, columnist, programmamaker en televisiepresentator werd 2 november 2004 door Mohammed Bouyeri vermoord in de Linnaeusstraat te Amsterdam.

Ik ben niet heel goed thuis in het werk van Van Gogh, maar weet wel dat hij een boek van Heere Heeresma heeft verfilmd: Een dagje aan het strand. De titel van dit boek is door Ernst Jansz gebruikt voor een lied op zijn solo-debuut De Overkant.

Bij een ander lied op die cd, Een ogenblik in de wind, waarvan de titel is ontleend aan een boek van de Zuid-Afrikaanse schrijver André Brink, schrijft Jansz: "Vaak ontleen ik de titel van een lied aan een boek. Eerder in deze liedcyclus was dat het geval met ‘Een dagje aan het strand’, een ontroerende novelle van Heere Heeresma over een gescheiden vader die met zijn dochtertje een dagje naar het strand gaat."

Maar een verdere connectie tussen Jansz en Van Gogh ken ik niet. Hoeft ook niet, want Heeresma trek ik weer uit de kast om in te bladeren.

Lijstjes

Op de radio hoor ik een reclame van ManagementBook.nl, om een lijstje van favoriete boeken in te leveren. Welke vijf boeken hebben je leven verrijkt?

Nu heb ik wel eens gehoord dat Adriaan van Dis niet houdt van literatuur-lijsten. Alsof literatuur een ranglijst heeft. Toch doet ook De Dis aan lijstjes, omdat er dan in ieder geval over literatuur gepraat wordt. Dat is belangrijker dan de volgorde van verrijkende boeken.

Welke boeken zijn belangrijk voor mij geweest? En als je een top-5 maakt, moeten het dan vijf verschillende auteurs zijn? Verschillende genres? Afwijkende achtergronden, elk boek uit een ander werelddeel?

Een belangrijk boek is De Overkant van Ernst Jansz. Hij beschrijft hierin het leven van zijn Indische vader Rudi. Het boek opende mijn ogen voor onze koloniale geschiedenis in de oost. Net als wat Multatuli zou doen met Max Havelaar, dat ik later las.

Van Bob Dylan smulde ik van zijn Nobel Lecture, de toespraak die hij instuurde nadat hij de Nobelprijs voor de Literatuur had toegekend gekregen. Een mooi eerbetoon aan de internationale literatuur via de boeken Moby Dick, All Quiet on the Western Front en The Odyssey.

En wat te denken van de gedichten van Slauerhoff? Sinds drie weken denk ik ook aan De Val van Albert Camus.

Zo zijn er veel meer titels en auteurs die genoemd kunnen worden. Maar voor nu: wat is een top-5 van boeken die je gelezen moet hebben? En waarom?

Rondje langs de velden

Het is al even geleden dat ik iets heb geplaatst. Dat komt onder meer omdat ik een lelijke val heb gemaakt. Maar dat overkomt meer mensen, mijn associatie gaat gelijk naar De Val van Albert Camus.

Dit boek staat in tweevoud in de kast. In een vertaling uit 1957, waar ik de twaalfde druk (1976) van heb. Anne Maclaine Pont verzorgde deze vertaling. De andere vertaling komt uit 2019 en is van de hand van Dolf Verschoor.

De val beschrijft het leven van Jean-Baptiste Clamence, eens een gevierd advocaat in Parijs. In een café op de Amsterdamse Zeedijk verhaalt hij over zijn leven, en over die ene nacht waarin hij getuige is van een dramatisch voorval. Dit en zijn reactie daarop hebben zijn leven totaal veranderd. Aan al zijn zekerheden is een einde gekomen.

Judith de Kom is op 93-jarige leeftijd overleden. Ze was de dochter van de Surinaamse verzetsheld en schrijver Anton de Kom en had zijn eerherstel tot levensopgave gemaakt. Op hoge leeftijd maakte ze mee hoe het kabinet excuses maakte voor de omgang met hem.

Een historisch 'pronkboek' over de kroning van Napoleon tot keizer van Frankrijk bracht zaterdag bij een veiling in Brussel 29.000 euro op. Het boek is door de beroemde Fransman zelf samengesteld en bevat talloze details over de kroningsceremonie. Napoleon kroonde zichzelf tot keizer op 2 december 1804. In het boek staan illustraties en wetenswaardigheden over de kroning, maar ook de gastenlijst, de dresscode en meer.

Jammer dat Martin Bril niet meer leeft; Napoleons prentenboek zou niet misstaan in het verslag van Brils passie over de kleine keizer,

Tropische storm Helene

Het is dat een tropische storm zich er niet voor leent, maar toch: bij tropische storm Helene denk ik aan Ernst Jansz. Hij schreef het liedje Belle Hélène voor de elpee Doris Day en Andere Stukken.

Maar zo mooi is de storm niet, die in de Amerikaanse staat Florida aan zeker 30 mensen het leven heeft gekost.

Kuif den Dolder

Sinds anderhalf jaar zit ik op een literatuurkring. We zoeken voor de eerstvolgende bijeenkomst een 'zomerboek'. Een eenvoudig boek, nadat we ons eerst door Het lied van ooievaar en dromedaris, het grote boek van Anjet Daanje, hadden geworsteld.

Ik denk er aan om De Tranen Van Kuif Den Dolder te nomineren. Het is de debuutroman van Nico Dijkshoorn. In een soort documentaire-stijl beschrijft Dijkshoorn de carrière van een voetballer, die nooit is doorgebroken. Ondanks dat hij een groter talent was dan Cruijff.

Het is Dijkshoorn: ironisch, maar ook ontroerend. Naarmate het boek vordert, wordt steeds duidelijker dat van een loopbaan helemaal geen sprake is geweest en dat de legendarische status van de hoofdpersoon berust op mythevorming in zijn dorp.

Nu afwachten wat de andere literatuur-liefhebbers van de suggestie vinden.

De Ooggetuigen

De NOS is begonnen met de online special De Ooggetuigen. Dat is omdat het deze week 80 jaar geleden dat het eerste Nederlandse dorpje werd bevrijd. Het Zuid-Limburgse Mesch had de eer om als eerste de geallieerde troepen op Nederlandse bodem te ontvangen. Om dit jubileum extra glans te geven, is dus de special gestart.

Vijf jaar geleden was het 75 jaar geleden dat we stil stonden bij de bevrijding. Een traject dat een barre winter zou duren. Maar dat wisten de bevrijders van Mesch nog niet. Voor die gelegenheid, van 75 jaar bevrijding, hield de NOS ook al een speciale bevrijdings-site bij.

Een leuk idee, want de bevrijding van Nederland, en van alle Nederlandse gebieden (dus ook de toenmalige kolonie Indië) werd van dag tot dag gevolgd, alsof live verslag werd gedaan hoe de bevrijding werd gedaan. Hoe zouden de huidige nieuwsmedia verslag hebben uitgebracht van het laatste oorlogsjaar in Nederland?

Wat we vijf jaar geleden nog niet wisten, was dat een akelig virus alle herdenkingen zou schrappen. Een 'mooi' lustrum kreeg zo een wat bizar karakter. Online kon gelukkig wel het een en ander doorgaan; en het verslag van de NOS is uiteindelijk ook in boekvorm uitgekomen.

Of van De Ooggetuigen ook een fysiek exemplaar komt, weet ik uiteraard niet. Dat horen we vanzelf. Of niet. Het is goed om bij zo'n herdenking stil te zijn, op welke manier we dat ook vormgeven.

Mobieltjes geweerd

Nu het nieuwe schooljaar is begonnen, is het ook de tijd dat mobiele telefoons taboe zijn in de klassen. Een afspraak tussen de overheid en de basisscholen, zorgt ervoor dat de 'handys' buiten bereik blijven. Volgens sommige onderzoeken gaan de prestaties van kinderen met een verbod omhoog. Bij scholen die mobieltjes ook in de pauzes verbieden zou ook de sfeer zijn verbeterd.

Geen gek idee. De afgelopen twee maanden las ik het boek Generatie angststoornis van Jonathan Haidt; het is het vierde boek dat we lezen met de Boekenclub van het Nederlands Dagblad. In dit boek ontwaart de sociaal psycholoog Jonathan Haidt een pijnlijke paradox: terwijl we onze kinderen in de fysieke wereld meer en meer beschermen, laten we ze in de digitale wereld vogelvrij. Haidt laat zien dat deze ontwikkeling en de opkomst van de iPhone en sociale media hebben geleid tot een enorme stijging in het aantal mentale problemen onder tieners en jongeren. Denk hierbij vooral aan klachten als angststoornissen, depressies en zelfmutilatie.

Ik ben blij met zo'n boek. En met zo'n verbod. Want zeker met dit boek in de hand, zie ik het om me heen gebeuren. Hoe millenials depressief en burnout raken, terwijl de werkdruk ten opzichte van mijn vaders generatie is gehalveerd. Dus wat is er dán aan de hand?

Mooi boek voor de zomervakantie, voordat je aan het nieuwe collegejaar begint. Of nou ja, ook als je met kinderen en jongeren werkt, zou dit boek in je vakliteratuur-kast moeten staan.

Voor alles bang geweest

Auteur en journalist Lisette Lewin is op 85-jarige leeftijd overleden. Ze schreef onder meer over de Tweede Wereldoorlog; in 1989 verscheen haar debuutroman Voor bijna alles bang geweest, dat voorafgegaan was door Het clandestiene boek 1940-1945, een inventaris van boeken die illegaal verschenen in de Tweede Wereldoorlog.

De Joodse Lewin en haar vader overleefden de oorlog; haar moeder werd in een Duits concentratiekamp vergast. Lewin schreef erover in haar debuutroman Voor bijna alles bang geweest.

De titel doet denken aan Voor Alles, een lied van Wende Snijders uit 2018. De tekst is van Joost Zwagerman en heet voluit Voor alles bang geweest uit zijn bundel Voor alles uit 2014. Na het overlijden van Zwagerman, bracht Wende het nummer uit op haar cd Mens. Het lied kreeg de Annie M.G. Schmidt-prijs 2017 toegekend.

Dinner Train

Dinner Train, een aanbieder van luxe diners in rijdende treinen, is failliet verklaard. De rechtbank Zeeland-West-Brabant heeft het faillissement woensdag uitgesproken. De curator gaat de komende tijd bekijken of een doorstart van Dinner Train mogelijk is.

Treinen vind ik persoonlijk een mooie manier om me te verplaatsen. Bij voorkeur doe ik dat ook per trein. Lekker zitten, boek lezen, uit het raam staren, me verwonderen over andere treinreizigers. Een paar jaar geleden zag ik bij een boekhandel het boek Trans-Europe Express. Tours of a lost continent liggen. Het is geschreven door Owen Hatherley.

De sticker met '-50%' trok me over de streep om het boek in huis te halen. Ik houd van het romantische beeld van de trein. Zeker sinds ik in 2004 met de trein een internationale reis maakte, naar een stad in Oostenrijk. Het was mijn debuut.

Bob Dylan houdt ook van treinen. In 2012 kwam hij met het liedje Duquesne Whistle, dat op Tempest staat. Je hoort aan het tempo het ritme van deze trein.

Daar moest ik aan denken bij het failliete Dinner Train.

Wintersprookje

Diever is een dorpje in Drenthe. Hans Wiegel woonde er, en werd 'het orakel van Diever' genoemd. Ook Mick Taylor, oud-gitarist van The Rolling Stones, woonde enkele jaren in dit dorpje. Dat is ook zo ongeveer wat is op te merken aan cultuur en samenleving.

Of nou ja, eigenlijk is er méér over Diever te vertellen. Sinds jaar en dag is hier een grote Shakespeare Theater-club actief. Elke zomer voert dit gezelschap een Nederlandstalige uitvoering op van een toneelstuk van William Shakespeare.

De voorbereiding voor de opvoering begint al de dag na het jaarlijkse gebeuren. Na de laatste voorstelling wordt bekend gemaakt welk stuk volgende zomer aan de beurt is om te spelen. Deze zomer staat toneelstuk Wintersprookje op het affiche.

The Winter's Tale is de Engelse titel van het toneelstuk, dat in 1623 voor het eerst werd gepubliceerd. Die titel lijkt op een ander stuk, namelijk het liedje A Winter's Tale van Queen. Dat nummer is de laatst geschreven compositie van Freddie Mercury, voordat hij in 1991 overleed aan de gevolgen van aids. Dit nummer is terug te vinden op het album Made In Heaven uit 1995.

Mercury werd geïnspireerd door het uitzicht uit de studio's bij het Meer van Genève. In Montreux, aan dat Geneefse meer, woonde Mercury tot vlak voor zijn overlijden; om te sterven, ging hij terug naar zijn woning Garden Lodge in Londen. Het nummer A Winter's Tale is licht psychedelisch en dromerig van sfeer.

Ik gok dat de titels bij geval op elkaar lijken.

Jack Kooistra is Officier in de Orde van Oranje-Nassau

Nazi-jager en oud-journalist Jack Kooistra is vorige week bevorderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Hij was al Lid, maar nu een titel hoger. Kooistra speurde onder meer in 1992 samen met het televisieprogramma Reporter van de omroep KRO de collaborateur Jacob Luitjens op in Canada.

Ik moest denken aan het boek The Boys from Brazil van Ira Levin, dat in 1976 verscheen. Student en amateur nazi-jager Barry Koehler komt in Brazilië op het spoor van een nazicomplot. Deze groep, onder leiding van ex-kamparts Josef Mengele, moet de omstandigheden herscheppen waaronder een nieuwe Adolf Hitler de macht kan krijgen.

Een bijzonder boek. Misschien wel weer goed om te herlezen. Want de geschiedenis herhaalt zich.

Wishbone Four

Het vierde album van Wishbone Ash heet toepasselijk Wishbone Four. Dit album verscheen in 1973; maar pas sinds negen jaar luister ik deze plaat. En dan ook maar één nummer: Sing out the song.

Dat komt vanwege een begrafenis. Vandaag is het negen jaar geleden dat mijn goede vriend Jan overleed, op de fiets toen hij naar zijn vakantie in Noord-Holland ging. Een paar dagen later was de begrafenis. Een zoon van Jan lied Sing out the song horen, een lied dat ze beiden samen zongen tijdens de afwas. Of op die momenten die er toe doen tussen vader en zoon.

Vandaag draai ik het ook maar weer.

Achterhuis

Het snikt in me: ‘Zie je wel, dat is er van je terecht gekomen: slechte meningen, spottende en verstoorde gezichten, mensen die je antipathiek vinden en dat alles omdat je niet naar de goede raad van je eigen goede helft luistert. Ach, ik zou wel willen luisteren, maar het gaat niet; als ik stil en ernstig ben, denkt iedereen dat het een nieuwe komedie is, en dan moet ik me wel met een grapje er uit redden, om nog maar niet eens te spreken van mijn eigen familie, die beslist denkt dat ik ziek ben, me hoofdpijnpillen en zenuwtabletten laat slikken, me hals en voorhoofd voelt of ik koorts heb, naar mijn ontlasting vraagt en mijn slechte bui becritiseert. Dat houd ik niet vol: als er zo op me gelet wordt, word ik eerst snibbig, dan verdrietig en ten slotte draai ik mijn hart weer om, draai het slechte naar buiten, het goede naar binnen en zoek aldoor naar een middel om te worden, zoals ik zo erg graag zou willen zijn en zoals ik zou kunnen zijn, als ... er geén andere mensen in de wereld zouden wonen. Je Anne.

--

Het zijn de laatste woorden die Anne Frank noteerde in haar dagboek. Dat wist zij op dat moment niet. Drie dagen later stond een overvalwagen klaar om de onderduikers uit het achterhuis mee te nemen.

Wie het dagboek leest, doet dat mede vanuit de wetenschap dat het ergste nog moest konen, waarschijnlijk. Twee jaar onderduiken is al geen pretje, zeker niet voor een puber. Maar wie het overleeft, zal het later in perspectief kunnen plaatsen.

Anne Frank niet. Evenmin haar moeder Edith, zus Margot, Hermann von Pels, Auguste von Pels, Peter van Pels en Fritz Pfeffer. Tijdens de oorlog kwamen zij om in de kampen, al dan niet direct in een kamp zelf. Zo overleed Peter tijdens een dodenmars.

Anne was bezig om haar dagboek om te werken tot een soort roman. Dat deed ze na een oproep van Cultuur-minister Bolkestein, In een toespraak op Radio Oranje in maart 1944, riep hij alle Nederlanders op om geschreven getuigenissen als brieven en dagboeken van de bezettingstijd te bewaren, deze zouden na de bevrijding worden ingezameld om deze moeilijke periode te documenteren.

Vanuit het achterhuis gaf Anne gehoor aan deze oproep en werkte ze haar dagboek om. Ze was in haar omwerking nog niet zo ver dat de laatste aantekeningen ook al voor publicatie geschikt waren; naast omwerken hield ze ook haar 'echte' dagboek bij.

Drie dagen na deze notitie werden de onderduikers opgepakt. Alleen Otto Frank, vader van Margot en Anne en de echtgenote van Edith, overleefde de Holocaust.

Pestbacillen

In een brief gericht aan de Franse minister van Binnenlandse Zaken Darmanin zijn mogelijk sporen van de pest gevonden. De brief werd al in een sorteercentrum in Longvic, in de buurt van Dijon, ontdekt en is dus niet door de minister geopend.

Het is nog niet duidelijk wie de afzender is. Het parket van Dijon onderzoekt de zaak en heeft de gevonden stof naar het Pasteur-instituut gestuurd. Komende maandag moet duidelijk zijn of het daadwerkelijk om pestbacillen gaat en of er sprake is geweest van een onveilige situatie.

Frankrijk en pestbacillen. Albert Camus schreef in 1947 het boek De Pest (La Peste). Het verhaal van De Pest speelt zich af in Oran, een Algerijns-Franse stad - het was de tijd van het kolonialisme. Oran wordt ingenomen door een ziekte, niet bij name genoemd. Maar binnen een jaar wordt een vaccin gevonden tegen de pest; nog weer een jaar later is de ziekte overwonnen.

Dit boek kwam weer volop in de belangstelling, toen eind 2019 een merkwaardig virus uit China kwam overgewaaid. Toen wisten we nog niets van corona, covid en aerosolen. De Pest van Camus leek een mooie afleiding in dagen dat we opeens tijd overhadden - we mochten niet reizen, niet met mensen afspreken, dat soort dingen. En het boek was hoopvol, omdat de pest binnen mum van tijd werd verslagen.

Ik las het boek in 2021, in de 21e druk uit 1975, volgens de vertaling van Willy Corsari. Daar dacht ik aan toen Darmanin net niet een biologisch wapen kreeg toegestuurd.

Tante Lien en Tonke Dragt

Binnen een paar dagen tijd overleden Tonke Dragt en Wieteke van Dort. Beiden waren geboren in het toenmalige Nederlands-Indië, beiden waren cultureel actief (als kinderboekenschrijfster of als actrice).

Antonia Johanna (Tonke) Dragt werd in 1930 in Batavia geboren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd zij met haar moeder en haar zussen ondergebracht in Tjideng, een Japans interneringskamp voor vrouwen en kinderen in Batavia. In dat kamp is Boudewijn de Groot ook geboren.

Haar bekendste boek is misschien wel De brief voor de koning uit 1962.

Louisa Johanna Theodora (Wieteke) van Dort werd in 1943 geboren in Soerabaja. In 1968 sloot Van Dort zich aan bij het ABC-cabaret van Wim Kan en Corry Vonk, waar zij ervaring opdeed in het cabaret. Een detail: met dit cabaret-genootschap trokken Kan en Vonk vlak voor de Tweede Wereldoorlog naar Indië; toen brak in Nederland de oorlog uit, en bleef het echtpaar noodgedwongen in De Oost. Daar brak in 1942 de oorlog uit, kwam Vonk in het jappenkamp Tjihapit in Bandoeng en werkte Kan aan de Birma-spoorlijn.

Twee Indische tantes, die niet meer onder ons zijn. Het was een trieste week.

The 1974 Live Recordings

In 1974 trok Bob Dylan weer de wereld over. Dat was al groot nieuws, want de zanger was toen al acht jaar nauwelijks gespot op een podium. Een incidenteel optreden, zoals bij Isle of Wight Festival 1969, bevestigden de regel dat Dylan geen optredens deed.

Maar nu trok de zanger weer de wereld over.

En ook nog eens met The Band. De begeleidingsband die in 1966 Dylan bij stond, toen hij de overstap maakte van akoestische naar elektrische muziek. Dylan nam toen, in 1974, ook nog een studio-plaat op met The Band - ze noemden dat album Planet Waves. Van de tournee verscheen een live-dubbelaar: Before The Flood.

Maar nu verschijnt dan een hele box. Een set met opnames uit die periode. Vergelijkbaar met de box over 1966 (ja, die van de elektrische overstap) en met de box uit 1975, toen Dylan met The Rolling Thunder Revue langs kleinere Amerikaanse zalen trok.

Nu zijn er dus de 1974-opnames. Te verschijnen in september. Misschien dat ik met mijn plaatselijke platenboer een deal kan sluiten. Het zijn namelijk altijd prijzige uitgaven. Je moet er wat voor over hebben om fan te zijn.

Schrijversbiograaf Wim Hazeu overleden

Marten Toonder, Gerrit Achterberg, J. Slauerhoff, M.C. Escher, Simon Vestdijk en Lucebert kregen allemaal een biografie dankzij Wim Hazeu. De titels zijn allemaal eender opgebouwd: de naam van de schrijver gevolgd door de droge toevoeging ‘een biografie’. De biograaf overleed afgelopen dinsdag op 84-jarige leeftijd, hij leed aan ALS. Naast de grote biografieën maakte hij ook biografische schetsen van onder meer A. Marja (eerst voor Vrij Nederland, daarna in een boekje), Bertus Aafjes en Cees Bantzinger. Met de biografie over Vestdijk promoveerde in 2005 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Hazeu had een rijkgeschakeerd leven, waarin hij niet alleen biograaf was, maar ook dichter en schrijver en uitgever (bij Ambo, Fontein, De Prom). Hij richtte het literaire tijdschrift Kentering op en was lange tijd werkzaam bij de omroep waar hij eerst bij de radio werkte en later de overstap maakte naar de televisie, waar onder zijn supervisie literaire tv-series het licht zagen, onder meer Bartje.

Bron: literair weblog Tzum

Duizelingen

Ik verheugde me op het nieuwe seizoen van Zomergasten. Schrijver Adriaan van Dis zou de presentatie op zich nemen. Eerder was Van Dis ook al de interviewer in dit praatprogramma (1999-2002).

Maar helaas: op doktersadvies moet Van Dis dit seizoen aan zich laten voorbijgaan. Hij heeft last van "extreme duizelingen", vertelt de 77-jarige auteur in zijn podcast Van Dis Ongefilterd.

De VPRO maakte vrijdag bekend dat Van Dis het interviewprogramma moet missen om gezondheidsredenen, maar vertelde niet wat er aan de hand was. De schrijver zegt in zijn podcast dat hij op doktersadvies "strikte rust" neemt.

Nu krijgt elke Zomergast-avond een eigen presentator: veteranen van dit programma nemen elk een aflevering voor hun rekening. Deze gastheren en gastvrouwen zijn Janine Abbring, Jelle Brandt Corstius, Hanneke Groenteman, Peter van Ingen, Margriet van der Linden en Joris Luyendijk.

Zondag 21 juli, over drie weken dus, is de eerste aflevering.

Over duizelingen gesproken, eerder werd al bekend dat de Britse popgroep Queen haar muziekrechten heeft verkocht aan Sony Music. Voor een slordige 1 miljard euro. De platenmaatschappij gaat nu over het gebruik van muziek van Queen in bijvoorbeeld reclames, series en films. De enige winst die niet in de zakken van Sony Music verdwijnt, is die uit optredens. Bandleden Brian May en Roger Taylor toeren nog steeds onder hun bandnaam met zanger Adam Lambert.

De muziekcatalogus van de band is weliswaar lucratief, maar wel bescheiden. De omvang is minder groot dan die van Bob Dylan. De Amerikaanse zanger verkocht zijn muziekrechten ook, maar toen voor 'slechts' 300 miljoen dollar (250 miljoen euro). Nou ja, het verschil moet er zijn, zullen we maar zeggen.

Biografie Henny Vrienten

Sportcommentator Leo Oldenburger heeft een biografie over Henny Vrienten geschreven. Zeker niet onverdienstelijk. Oldenburger geeft een eerlijk beeld van de zanger, die twee jaar geleden aan longkanker overleed.

Het is een lofzang op Vrientens werk geworden. Voor het boek sprak Oldenburger met collega-muzikanten, die nauw rondom Vrienten te vinden waren. Daardoor komt weinig aan bod van het privé-leven van Vrienten. Het gaat immers om het werkzame leven van de bassist.

Wat duidelijk wordt in deze levensbeschrijving, is dat Vrienten door en door gedreven is. Met een werkethos dat je eigenlijk alleen bij collega's als Leonard Cohen en Nick Cave vindt. Hard werken, en geef de mensen wat ze willen. Een les die Henny van zijn vader Simon, timmerman van beroep, leerde: als iemand je vraagt om een stoel, geef je hem een stoel.

De biografie leest als het sportcommentaar van Oldenburger: vlot, onderhoudend, met een lichte vooraankondiging van wat nog komt ("Blijf luisteren!"), maar vooral met een heldere insteek. Namelijk het schetsen van een beeld over de muzikant Vrienten.

Ook voor doorgewinterde Doe Maar-fans heeft het boek de nodige nieuwe informatie, leuke zijsprongetjes. Maar ook mooie informatie over hoe Vrienten zich in de breedte van de muziek ontwikkelde: als liedjesschrijver voor anderen, als bassist in een band, als filmmuziek-maker, als componist voor Sesamstraat en Klokhuis, en als poëzieliefhebber.

Jammer dat die longkanker een voortijdig einde maakte aan het leven van Henricus Cornelis Jacoba 'Henny' Vrienten.

Undercover aan het Werk

Het boek Undercover aan het Werk van journalist Jeroen van Bergeijk heeft de Brusseprijs 2024 gewonnen. Deze juryprijs voor het beste Nederlandstalige journalistieke boek bestaat sinds 2006 en is vernoemd naar M.J. Brusse (1873-1941).

In Undercover aan het Werk brengt hij de schaduwkant van de Nederlandse arbeidsmarkt aan het licht. Van Bergeijk werkte de afgelopen jaren undercover bij onder andere Wehkamp, Bol.com, Uber en in het aanmeldcentrum Ter Apel. Hij vertelt over de angst om betrapt te worden, de vele morele valkuilen van de undercoverjournalistiek en zijn groeiende weerzin tegen het zich voortdurend anders moeten voordoen dan wie hij werkelijk is.

Ik moet denken aan het boek Ik (Ali), een boek uit 1985 van de Duitse journalist en auteur Günter Wallraff. De Duitser beschrijft hoe hij twee jaar lang undercover werkte als Turkse gastarbeider bij verschillende bedrijven in West-Duitsland.

Dat was ook geen pretje, als je dat boek leest. In de veertig jaar tussen beide boeken is overigens niets verbeterd. Als je Van Bergeijks boek moet geloven. En waarom zouden we dat niet doen?

Er is niks nieuws onder de zon. Dat heb ik ergens anders dan weer gelezen. En zo is het.

Carel Copier

Het is vandaag precies 24 jaar geleden dat ik naar een Doe Maar-concert ben gegaan. Het was één van de zestien reünie-concerten, georganiseerd door toenmalige mobiele telefoon-provider Dutchtone. Zo'n eerste keer maakt altijd indruk.

Maar ik zou dit optreden niet hebben genoemd, als ik deze week niet op een andere manier aan de band moest denken. Carel Copier is namelijk deze week op 72-jarige leeftijd overleden. Hij was de eerste drummer van Doe Maar. Daarnaast nam hij ook de leadzang voor zijn rekening, zoals bij Nix Voor Jou. Dat nummer schreef hij met Joost Belinfante, ook een betrokken Doe Maar-lid.

Van het succes van de band heeft Copier nooit echt kunnen profiteren. Hij verliet Doe Maar voordat de hits kwamen. Bij de verschillende reünie-tournees was hij evenmin betrokken. Hoewel? Toen Doe Maar in 2016 in de Ziggo Dome stond, drumde en zong hij als gastartiest een aantal liedjes mee.

Naast muzikant was Copier ook kunstschilder. Hij is het tweede Doe Maar-lid dat is overleden; bassist en zanger Henny Vrienten overleed twee jaar geleden aan de gevolgen van longkanker.

Willem van Toorn overleden

Schrijver Willem van Toorn (1935-2024) is overleden. Hij gold als een kenner van de Praagse schrijver Franz Kafka.

Onder zijn redactie verscheen in 1982 de Querido's letterkundige reisgids van Nederland. Ik kwam dat boek op het spoor dankzij Joost Zwagerman. Hij schreef erover in zijn essay Tussen droom en daad in Dubbelstad - Alkmaar in feit en fictie:

"Alkmaar en het literaire leven, dat gaat kennelijk niet zo heel goed samen. In Querido's Letterkundige Reisgids van Nederland, het blader- en opzoekboek van niet alleen de geboorteplekken van schrijvers maar ook van de literair-artistieke broed- en verzamelplaatsen en de locaties van beroemde Nederlandse romans, heeft Alkmaar tweeëneenhalve bladzijde toebedeeld gekregen. Dat is minder dan - en ik doe een willekeurige greep - Arnhem, Deventer, Maastricht, Hilversum, Bussum, Groningen en Leiden. Voor degenen die even nodig hebben om dit feit te verwerken; het is weer ietsje meer dan Hoorn en Den Helder. Maar daar is ook alles mee gezegd."

Op Wikipedia lees ik dat op de Huizumer begraafplaats in Leeuwarden een hardstenen poëzietableau is geplaatst. Het gedicht is van Van Toorn. Het maakt deel uit van de poëzieroute, een traject met allemaal gedichten. Het was een afscheidscadeau aan vertrekkend burgemeester John te Loo.

Willem van Toorn was getrouwd met Ineke Holzhaus, en had twee dochters.

Trakteren

Bob Dylan vierde afgelopen week zijn 83e verjaardag. Of en hoe hij zijn verjaardag heeft gevierd, weten we niet. Geen updates via de achterklap- of Privé-pagina's, evenmin leuke kiekjes via sociale media. We hoeven het natuurlijk ook helemaal niet te weten hoe het in huize-Dylan aan toe gaat.

Dat geeft ook enige ruimte. Ik denk niet dat Dylan zelf boeken heeft gekregen voor zijn verjaardag. Hij heeft een uitgebreide persoonlijke bieb, waar hij veelvuldig uit put. Je proeft in zijn teksten verwijzingen naar de (wereld)literatuur.

Toen hij in 2016 de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg toegewezen, kwam Dylan met The Nobel Lecture op de proppen (overigens is deze lezing ook weer in boekvorm verschenen!). Daarin geeft hij aan schatplichtig te zijn aan in ieder geval deze drie boeken: Moby Dick, All Quiet on the Western Front en The Odyssey - om maar een greep te doen uit zijn boekenkast.

Misschien dat Dylan wel trakteert. Iedereen die bij hem komt voor een gebakje of een donut, krijgt een boek mee naar huis. Geheel toegespitst op de bezoeker: "Dit is echt iets voor jou."

Zou het zo zijn gegaan, afgelopen week? Geen idee. Maar ik vind het wel een pastorale gedachte.

Zomergasten 2024

Adriaan van Dis presenteert het nieuwe seizoen van Zomergasten. De 77-jarige Van Dis volgt daarmee Theo Maassen op. Het programma start zondag 21 juli.

Dat is goed nieuws. Van Dis is naast een degelijk schrijver ook een goede interviewer. Hij spreekt zijn talen, is op de hoogte van de actualiteit en heeft humor.

Gilead

De afgelopen weken heb ik het boek Gilead van Marilynne Robinson gelezen. Al eerder had ik dit boek ter hand genomen. Maar dankzij de Boekenclub van het Nederlands Dagblad heb ik Gilead nogmaals gelezen.

Het boek is een lange brief, een soort dagboek van de hoofdpersoon, John Ames. Net als zijn vader en grootvader is Ames predikant geworden. Een roeping. De brief stuurt hij aan zijn zoon, om hem iets mee te geven, maar ook om iets van zijn eigen leven te vertellen.

Dat het nodig is, komt niet alleen door de leeftijd van Ames (hij is 77) en de aangekondigde dood. Minstens net zo belangrijk is dat de kleine jongen nog maar 7 jaar is. Ames is een oude vader, en ook daarover legt hij rekenschap af. Daarnaast is er de verhaallijn met die andere John Ames, de zoon van Ames' collega Boughton. Deze John Ames Boughton wordt Jack genoemd.

Gilead is een heel pastoraal boek. Dat is natuurlijk de corebusiness van een dominee. Maar ook in het contact tussen een vader en een zoon, tussen een 'peetvader' en zijn 'petekind'. Dat het zo'n liefdevol boek was, herinnerde ik me niet meer.

Het boek voor de maanden mei en juni is Etty Hillesum: Het verhaal van haar leven geschreven door Judith Koelemeijer.

Excelsior

Vanavond speelt Excelsior tegen NEC in de Eredivisie. Excelsior is een ploeg uit de wijk Kralingen in Rotterdam.

Het is ongetwijfeld toeval dat de Rotterdammers spelen op de avond van 6 mei 2024. Vandaag precies 22 jaar geleden werd Pim Fortuyn vermoord door Volkert van der Graaf. Fortuyn woonde en werkte in Rotterdam; tot aan zijn dood was hij gemeenteraadslid in zijn stad namens Leefbaar Rotterdam. Hij stond bovenaan in de peilingen bij de Tweede Kamerverkiezingen, die half mei gehouden werden.

Behalve opkomend politicus, was Fortuyn vooral socioloog. En schrijver/columnist. Zijn boek De Puinhopen Van Acht Jaar Paars gold als zijn verkiezingsprogramma. Los wat je van Fortuyn vindt (of vond), is het jammer dat hij nooit zijn plannen heeft kunnen omzetten in daden.

Kamp Erika

Wie waren de mannen die gevangen zaten in het bijna vergeten kamp Erika, in de bossen bij Ommen? En wat hebben ze daar meegemaakt? Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen er zo'n 7000 voornamelijk niet-Joodse mannen terecht in dit extreem gewelddadige Duitse concentratiekamp in Overijssel. Toch is de herinnering aan kamp Erika uit het collectieve geheugen verdwenen.

Er zijn meer vergeten kampen. Journalist in ruste Niek van der Oord schreef bijvoorbeeld Jodenkampen, dat in 2003 verscheen. Hij beschrijft daarin de geschiedenis van de kampen Blesdijke, Diever, Elsloo, Vledder en Fochteloo.

Een aangrijpende kroniek, maar wel van belang. Hoe meer we van dit soort kampen weten, hoe lastiger het is om die oorlog te vergeten.

En wat betreft Kamp Erika, een zoekopdracht naar mijn familienaam leverde al twee resultaten op. Of dat familie was, is een aanleiding om naar die namen op zoek te gaan.

Ben Ali Libi

Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord,

staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord,

dus keek ik er met verwondering naar:

Ben Ali Libi. Goochelaar.

Met een lach en een smoes en een goocheldoos

en een alibi dat-ie zorgvuldig koos,

scharrelde hij de kost bij elkaar:

Ben Ali Libi, de goochelaar.

Toen vonden de vrienden van de Weduwe Rost

dat Nederland nodig moest worden verlost

van het wereldwijd joods-bolsjewistisch gevaar.

Ze bedoelden natuurlijk die goochelaar.

Wie zo dikwijls een duif of een bloem had verstopt,

kon zichzelf niet verstoppen, toen er hard werd geklopt.

Er stond al een overvalwagen klaar

voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

In ’t concentratiekamp heeft hij misschien

zijn aardigste trucs nog wel eens laten zien

met een lach en een smoes, een misleidend gebaar,

Ben Ali Libi, de goochelaar.

En altijd als ik een schreeuwer zie

met een alternatief voor de democratie,

denk ik: jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar

voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

Voor Ben Ali Libi, de kleine schlemiel,

hij ruste in vrede, God hebbe zijn ziel.

Bron: Kortweg Brussels

Strijd is klaar

Gisteren was het 30 april. Die dag in 1945 benam Adolf Hitler zichzelf van zijn leven, net als Eva Braun. Met haar was de Führer een dag eerder in het huwelijk getreden. In zijn eigen bunker, want het Derde Rijk was al behoorlijk aan het ineenstorten.

Behalve politicus, staatsman en schilder, was Hitler ook schrijver. De Oostenrijker schrijft Mein Kampf (Mijn Strijd) in de gevangenis, waar hij een straf uitzit voor een mislukte staatsgreep in 1923.

In Mein Kampf schrijft Hitler over zijn ideologie en presenteert hij zich als leider van extreemrechts. Hij beschrijft zijn leven en vertelt over zijn jeugd, zijn ‘bekering’ tot antisemiet (iemand die Joden haat) en zijn tijd als soldaat in de Eerste Wereldoorlog.

Hij gaat tekeer tegen het Verdrag van Versailles en de herstelbetalingen die Duitsland vanwege het verdrag moet doen. Hij gelooft niet in de parlementaire democratie. Ook staat Mein Kampf vol met racistische ideeën en haat tegen Joden en communisten.

Hitler schrijft in Mein Kampf veel over de toekomst van Duitsland. Hij wil meer grondgebied voor Duitsland in Oost-Europa en hij wil de Joden uit Duitsland weg hebben, omdat ze volgens hem het voortbestaan van het Duitse volk bedreigen. In Mein Kampf staan niet de plannen voor de latere massamoord tijdens de Tweede Wereldoorlog (de Holocaust), maar het laat wel zien dat zijn Jodenhaat al vroeg bestaat.

Het boek is een verboden boek, je mag het niet kopen. Tenzij je de wetenschappelijke editie koopt, waarin behalve de tekst van Mein Kampf ook commentaar en context worden gegeven. In 2018 verscheen een Nederlandse versie van de wetenschaps-editie van Mijn Strijd.